Dat de overheid de laatste decennia een terugtrekkende beweging heeft gemaakt, zie je terug in de dorpen op het platteland en in de buurten van de grote stad. Voorzieningen zoals bibliotheken, zwembaden en buurt- en dorpshuizen zijn gesloten of verkeren vanwege de stopzetting van de gemeentelijke subsidies in doodsnood.
Dat is de ene kant van het verhaal. De andere kant laat zien dat buurt- en dorpshuizen proberen om met minder subsidie of geheel in eigen beheer rond te komen.1
Zakelijker en doortastender optreden
In Brabant kunnen de ruim vierhonderd buurt- en dorpshuizen uit de provincie op hun overlevingstocht een beroep doen op ’t Heft.2 Voorzitter van ’t Heft is Piet Hein Jonkergouw: ‘We hebben de stichting in 1999 opgericht om de besturen van buurt- en dorpshuizen te versterken. Ook helpen we ze om in samenspraak met bewoners en andere belanghebbenden nieuwe activiteiten te ontwikkelen en doorwrochte bedrijfsplannen te maken.’
In april 2022 organiseerde ’t Heft bijvoorbeeld een bijeenkomst in Oss over de toekomst van buurt- en dorpshuizen als mogelijke multifunctionele accommodatie.3 Aan de orde kwamen vragen als: welke contracten bieden voldoende zekerheid voor een kostendekkende exploitatie, wat is er nodig voor een goed bestuur, hoe stem je een bedrijfs- en actieplan af op de gemeenschap, en hoe kun je het eigenaarschap van het buurt- of dorpshuis verbreden?
Met geld van de provincie en het VSBfonds ontwikkelde ‘t Heft een aanpak om op die vragen antwoord te kunnen bieden.4 Jonkergouw: ‘Dan heb je het over een manier om zakelijker en doortastender op te treden als bestuur en om goed te leren kijken naar wat voor de gemeenschap van belang is. Concreet betekent dit dat we de besturen aanmoedigen om alle belanghebbenden in het dorp of de buurt uit te nodigen – bewoners, huisarts, wijkagent, wijkverpleegkundige, opbouwwerk, welzijnswerk en ouderenbond – om gezamenlijk na te denken over de rol van het buurt- of dorpshuis. Op onze trainingen en cursussen leren de besturen ook hoe ze bewoners en organisaties kunnen stimuleren om na te denken over een efficiënt gebruik van de bestaande faciliteiten.’
De ontwikkeling van het dorpshuis De Berchplaets in Berghem, gemeente Oss, laat volgens Jonkergouw zien wat mogelijk is. ‘Daar heeft het bestuur een helder beeld van wat het dorpshuis voor de bewoners en de gemeenschap kan doen, onder meer in het kader van de Wet maatschappelijke ondersteuning. Het is maar een van de vernieuwingen die de exploitatie van buurt- en dorpshuizen in de toekomst dekkend kan maken.’5
Spiegel van gemeenschap
Bestuurslid Ellen Beenhakker ontvangt in een dorpshuis dat ook letterlijk een spiegel van de gemeenschap is: een groot, transparant gebouw met diverse zalen en podia en een foyer ingericht als een dorpsplein waar mensen elkaar ontmoeten. Het huidige gebouw stamt uit 2013, ruim 100 meter van waar het oude dorpshuis stond. ‘Voordat de architect zijn ontwerp maakte, voerden we als bestuur verschillende gesprekken met de dorpsverenigingen en de organisatoren van evenementen. Hun vragen en opmerkingen dienden als leidraad voor het uiteindelijke ontwerp.’
‘De maatschappelijke rol van het dorpshuis staat voor ons voorop, niet de commerciële’
Het pand waarin De Berchplaets is gehuisvest, is eigendom van de gemeente Oss. Zij is verantwoordelijk voor het onderhoud van het casco. Het bestuur van De Berchplaets is beheerder en zorgt voor een dekkende exploitatie. Dat laatste is geen sinecure, aldus Beenhakker. ‘Vier jaar geleden bijvoorbeeld stopte de uitbater van de horeca in het dorpshuis ermee; hij kwam niet langer uit. We stonden toen voor de keuze: óf een nieuwe ondernemer benaderen óf de horeca voortaan zelf verzorgen. We kozen voor het laatste, omdat we er mogelijk extra inkomsten mee konden genereren. Maar vooral omdat we dan konden sturen op maatschappelijke activiteiten. Denk daarbij aan een creatieve middag voor jongeren of een disco-avond voor tieners. Bijeenkomsten waaraan een commerciële ondernemer zich niet snel zal wagen, omdat er geen droog brood aan te verdienen valt.
Bij alles wat wel geld oplevert, houden we overigens rekening met de belangen van de horeca elders in het dorp. Als we iedereen die in het dorpshuis vergadert lunches zouden aanbieden, dan jagen we daarmee misschien de lokale horeca-ondernemers op de bok. Omdat de stichting geen winst hoeft te maken, kan ze van oneerlijke concurrentie worden beticht. In die discussie moet een dorpshuis niet terechtkomen.’
Overdag ruimte over
Beenhakker: ‘De maatschappelijke rol van het dorpshuis staat voor ons voorop. Dat betekent dat we accepteren dat we in de avonduren vol zitten en overdag ruimte overhebben. Die ruimte hoeven we niet op te vullen met commerciële activiteiten, dat kan ook prima door plek te bieden aan de een of andere vorm van dagopvang. Dat zou aansluiten bij het welzijnsbeleid van Oss.6
‘We kijken hoe we dagbesteding kunnen aanbieden, zeven dagen per week, zonder allerlei indicatieverhalen’
De kern is volgens Beenhakker dat buurt- en dorpshuizen er in belangrijke mate aan kunnen bijdragen dat meer mensen meedoen in de samenleving. ‘Met steun van ’t Heft kijken we hoe we dagbesteding kunnen aanbieden, zeven dagen per week, zonder allerlei indicatieverhalen. Daarmee kunnen we niet alleen meer mensen bereiken, maar ook de exploitatie van ons dorpshuis lonend maken. Vorig jaar hebben we in twee brede dorpsbijeenkomsten geïnventariseerd wat er in Berghem leeft. Wat verwachten belanghebbenden van het dorpshuis? Waaraan is behoefte? Aan de hand hiervan stelden we een actieplan op, nu zijn we druk doende met een beleidsplan waarin veel aandacht uitgaat naar bevordering van de huiskamerfunctie en de zelfwerkzaamheid van verenigingen en gebruikers.’
De overgang van traditioneel buurt- of dorpshuis naar een multifunctionele accommodatie gaat langzaam, vindt Beenhakker. ‘Frustrerend soms, maar tegelijkertijd begrijpelijk, want je vraagt enerzijds van mensen om meer zelf te doen, maar anderzijds wil je ook dat ze zich welkom en veilig voelen. Hoe doe je dat?
Deze zomer doen we bijvoorbeeld een proef: we zetten de deuren van het dorpshuis open zonder dat er per se iemand van ons present is. Dan moet je er als beheerder op vertrouwen dat mensen altijd te goeder trouw zijn. Dat is best moeilijk hoor, voor ons als bestuur dat altijd alles onder controle wil houden.’
Dilemma’s voor bestuur
Beenhakker zegt dat er wel van meer oude en vastgeroeste gewoonten afscheid moet worden genomen. Ter illustratie vertelt ze over de prikpost van het ziekenhuis.
‘Overal in het pand staan borden die bezoekers vertellen waar ze naartoe moeten voor de prikpost. Maar mensen lezen niet graag, dus wat doen ze als ze binnenkomen? Ze lopen meteen door naar de vrijwilliger van dienst en vragen hem of haar wat er in koeienletters op de borden staat. Als er straks geen vrijwilliger meer is, wat dan? Gaan de mensen de borden dan wel lezen? Het is maar een voorbeeld van de vele dilemma’s waarvoor het bestuur van het dorpshuis zich geplaatst ziet.’
Meer aan de mensen overlaten, betekent overigens niet dat mensen volkomen aan hun lot worden overgelaten. Beenhakker lacht. ‘Iedereen heeft soms hulp nodig. Besturen ook. Wij bijvoorbeeld doen steeds vaker een beroep op ’t Heft om ons te ondersteunen in onze poging om iets van de ooit vanzelfsprekende plaats van De Berchplaets in het dorp terug te winnen.’
Jan van Dam is freelancejournalist.
Noten
1 https://www.verwey-jonker.nl/doc/vitaliteit/7206_Buurthuizen-in-zelfbeheer_web.pdf
2 https://theft.nl/t-heft/wat-is-t-heft/
3 https://bouwstenen.nl/multifunctionele-accommodaties-mfa
5 https://theft.nl/wp-content/uploads/2021/03/Huis_van_het_dorp.pdf
6 https://www.oss.nl/inwoners/Thuis-in-de-buurt.htm
Foto: Google maps Streetview