Wanneer werd het echt serieus?
‘Mensen voelden al wel aan dat hen iets boven het hoofd hing. De week voordat op zondag 15 maart de noodtoestand inging, werd thuiswerken al aangeraden en liep het aantal besmettingen en corona doden op. Veel mensen dachten dat alleen Madrid op slot zou gaan. Op zaterdag 14 maart bleek dat het om heel het land ging. Er was vanuit de oppositie en de bevolking veel kritiek op de regering en dat zij niet eerder serieuze maatregelen heeft genomen. Veel Madrilenen zijn nog snel in de auto gesprongen, naar hun tweede huis ergens anders in Spanje, en dat lijkt achteraf een van de redenen waarom het virus zich zo snel heeft kunnen verspreiden.’
Volgden de inwoners de nieuwe maatregelen gelijk op of werd er tegengesputterd?
‘Het viel me op dat in Madrid massaal gehoor werd gegeven aan de maatregelen. Zelfs op zaterdag, toen de noodtoestand nog niet in was gegaan, waren er veel minder mensen op straat en in het Retiro park bij ons om de hoek. Op zondag toen ik boodschappen ging doen, was het abnormaal stil op straat. Later las ik dat de politie in enkele parken drones had ingezet die mensen opriepen naar huis te gaan. Verder waren er gelijk veel berichten over de boetes die mensen die toch de straat opgingen kregen en die niet kinderachtig waren. Zeshonderd euro als je je zonder goede reden (een kassabonnetje van de supermarkt in de buurt of een werkgeversverklaring, red.) op straat begeeft.’
Hoe moeten we ons de situatie bij de mensen thuis voorstellen?
‘In Madrid wonen veel mensen in kleine huizen die soms alleen uitzicht op de patio of op een blinde muur hebben. De meeste huizen zijn niet gebouwd om de hele dag te blijven, cafés zijn de huiskamers van mensen. In Spanje is veel aandacht voor huiselijk geweld (het Ministerie van Gelijkheid heeft speciaal voor deze periode een campagne gelanceerd: ‘Estamos contigo. Todo saldrá bien’: ‘We staan achter je. Alles komt goed.’ red.). Als het gaat over wat zwaar is, wordt dat veel genoemd en het aantal mensen dat hulplijnen belt is een kleine twintig procent gestegen. Er zijn veel spanningsverhogende factoren. Mensen raken hun baan kwijt, maken zich zorgen om familieleden, zitten de hele dag op elkaar. Een kennis van me woont tijdelijk bij haar dementerende vader en moeder met angststoornissen. Ik denk dat we ons de situatie in veel gevallen als erg zwaar moeten voorstellen.’
Zijn er al cijfers bekend over het aantal mensen dat hun baan is kwijtgeraakt?
‘Alleen al in maart zijn er 900 duizend werklozen bij gekomen. Dat zijn mensen die gestopt zijn met het afdragen van sociale premies, iets wat iedere werkende doet als hij er de kans voor heeft. De arbeidsmarkt is nog nooit zo snel gekrompen, zelfs niet tijdens de economische crisis in 2008.’
Welke maatregelen heeft de regering aangekondigd om de gevolgen op te vangen?
‘De regering heeft een enorm bedrag vrijgemaakt: 200 miljard. Hieronder vallen uiteenlopende vormen van hulp. Vrij snel na de lock down werd vijfentwintig miljoen uitgetrokken om kinderen van gratis maaltijden te voorzien. Veel kinderen krijgen alleen op school een fatsoenlijke maaltijd. Dat werd gelijk algemeen als een probleem erkend. Gezinnen krijgen in Madrid nu bonnen waarmee de kinderen eten bij Rodilla (een sandwich keten) en TelePizza kunnen halen en daar was natuurlijk veel kritiek op: Die kinderen eten al slecht en nu sturen we ze naar een fast food keten. In andere regio’s is dit probleem op een andere manier opgelost. Soms krijgen ouders geld op hun rekening gestort om boodschappen te doen. Verder is bijstand aangekondigd voor mensen die werkten als schoonmaker en is er een regeling van kracht dat het de komende zes maanden verboden is om mensen uit hun huis te zetten.’
Welke initiatieven zie je vanuit de bevolking?
‘In de buurt hangen briefjes van buren die aangeven dat ze graag boodschappen voor anderen doen of een praatje komen maken als iemand daar om verlegen zit. Verder ben ik geen grootschalige initiatieven tegengekomen. Sinds dag een van de lock down applaudisseren mensen om acht uur voor de inzet van de zorgverleners. Daar doet vrijwel iedereen aan mee, daar is niets aan veranderd. Alleen was het drie weken geleden donker op dat tijdstip en is het nu licht. Je ziet nu wie je buren zijn.’
Treft de crisis arme mensen anders dan rijken?
‘Voor de Volkskrant heb ik een reportage geschreven over bejaardentehuizen in Madrid met een groot tekort aan personeel en materiaal. Volgens het dagblad El País zijn er al minstens 3.600 mensen in ouderenresidenties gestorven. De duurdere geprivatiseerde residenties hebben meer personeel en middelen. Dat is een voorbeeld van een situatie waarin geld een groot verschil maakt.’
Verwacht je in de toekomst meer solidariteit?
‘Nee, niet perse. “Este virus lo paramos unidos” (Dit virus stoppen we alleen samen, red.) is het motto dat de regering geïntroduceerd heeft, maar ik weet niet wat dit voor de bestaanszekerheid van al die mensen die hun baan kwijt zijn zal betekenen. Of er bijvoorbeeld meer geregeld zal worden voor mensen met een zwakke positie op de arbeidsmarkt, zoals schijnzelfstandigen. Dat zal in de toekomst moeten blijken.
Waar kijk je zelf het meest naar uit?
‘Gewoon een wandelingetje door de stad kunnen maken met mijn man en kind. Ik hoop dat de Spaanse regering over niet al te lange tijd, net als de Nederlandse regering, meer aan de verantwoordelijkheid van de mensen zelf over zal laten.’
Maartje Bakker is correspondent in Madrid voor de Volkskrant.
Evelien Vos is redacteur van socialevraagstukken.nl
Foto: Jepeto (Flickr Creative Commons)