Sinds de uitbraak van het coronavirus geldt physical distancing de gedragsregel. Aanvankelijk was de bereidheid daartoe groot, maar nu de angst voor het virus afneemt, wordt het straatbeeld steeds drukker, en wordt de anderhalvemeter-maatregel steeds minder trouw opgevolgd. Zolang er geen vaccin of behandeling beschikbaar is, blijft naleving echter van cruciaal belang. Hoe komt het dat burgers zich niet aan anderhalve meter afstand houden? Kleine moeite toch, zou je denken?
Afstand houden is niet gemakkelijk
Afstand houden is echter allesbehalve gemakkelijk. Het druist in tegen de wens om elkaars nabijheid op te zoeken en gaat in tegen sociale gewoontes die een leven lang zijn opgebouwd. Bovendien is het houden van afstand op iedere plek anders georganiseerd.
Het vergt concentratie en cognitieve inspanning om adequaat door het doolhof van vloerlijnen, stippen, waarschuwingsstickers, linten, posters en andere creatieve aanwijzingen te navigeren. Als men daarnaast ook nog afgeleid wordt, bijvoorbeeld omdat het druk is en er dus rekening moet worden gehouden met de bewegingen van vele anderen, dan vervalt men snel in oude gewoontes.
Vooral onder jongeren neemt bereidheid af
Jongeren zijn een belangrijke doelgroep nu de scholen weer opengaan en evenementen toegestaan zullen worden. Vooral onder hen lijkt de bereidheid tot afstand houden echter te zijn afgenomen. De beperking van bewegingsvrijheid en van sociaal en fysiek contact leidt bij hen tot relatief veel stress, eenzaamheid, en depressieve klachten. Bovendien lopen jongeren relatief weinig risico op ernstige complicaties van het coronavirus, en zijn zij in het algemeen minder gevoelig voor de lange-termijn gevolgen en risico’s van hun gedrag.
Een alternatieve aanpak: nudging
Hoe kan de overheid het naleven van de anderhalvemeter-regel ondersteunen? Politie en handhavers delen boetes uit aan mensen die te weinig afstand houden (in Amsterdam al ruim 1300 corona-boetes). Maar streng afdwingen roept onvermijdelijk ergernis op. Bovendien kan een schijn van willekeur het draagvlak voor de anderhalvemeter-samenleving ondermijnen.
Een alternatieve aanpak - die de noodzaak voor strenge, vrijheids-inperkende maatregelen kan verminderen - is nudging, wat inhoudt dat het gedrag van mensen wordt beïnvloed door aanpassingen in hun omgeving. Feitelijk is Nederland op dit moment al één grote proeftuin voor nudging. Creatieve ondernemers gebruiken allerlei hulpmiddelen om klanten veilige afstand te laten houden, zoals bewegwijzering met waarschuwingstape of posters die inspelen op altruïstische motieven, angst voor besmetting, of juist met humor mensen herinneren aan afstand houden.
Nudges moeten wel consequent zijn
Middels nudging kan het gedrag van mensen ten goede worden beïnvloed, zonder hen te verplichten of bestraffen, en zonder dat het grote kosten met zich meebrengt. Nudges kunnen ook het draagvlak voor de anderhalvemeter-maatregel vergroten, want iets dat je vanzelf doet roept weinig weerstand op.
Ze dienen echter wel met kennis van zaken te worden ontwikkeld en geïmplementeerd. Wat voor volwassenen goed werkt, kan bijvoorbeeld helemaal de plank misslaan bij jongeren. Bovendien dienen nudges consistent te zijn. Als iedere plek zijn eigen nudges aanbiedt, zorgt dat voor verwarring, zoals ook rotondes in allerlei soorten en maten, en met hun eigen verkeersregels, kunnen leiden tot onnodige ongelukken.
Nudges kunnen overigens ook op speelse wijze ingezet worden om sociale interactie in de anderhalvemeter-samenleving te bevorderen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de coronabankjes, waarop men standaard anderhalve meter van elkaar af zit. Zulke innovatieve nudges in de publieke ruimte kunnen bijdragen aan het draagvlak voor physical distancing, omdat sociale nabijheid een sterke en belangrijke wens blijft van mensen.
Duidelijke, effectieve nudges op nationaal niveau op
We staan als samenleving voor een enorme uitdaging. Wij pleiten ervoor dat de overheid investeert in het ontwikkelen van effectieve nudges, gebaseerd op gedragswetenschappelijke inzichten over hun effecten op het gedrag van verschillende doelgroepen.
Duidelijke, effectieve nudges moeten op nationaal niveau op consistente wijze ingezet worden in de publieke ruimte, zodat burgers zoveel mogelijk op automatische piloot afstand kunnen bewaren.
Sanne de Wit is gedragswetenschapper en universitair hoofddocent aan de afdeling klinische psychologie van de Universiteit van Amsterdam. Nynke van der Laan, gedragswetenschapper en universitair hoofddocent aan de Tilburg School of Humanities and Digital Sciences van Tilburg University. Frenk van Harreveld, hoogleraar aan de afdeling sociale psychologie van de Universiteit van Amsterdam en betrokken bij de corona gedragsunit van het RIVM. Bart Engelen, filosoof en universitair hoofddocent aan TiLPS van Tilburg University.
Foto: K. Mitch Hodge via Unsplash