In maatschappelijke en medische debatten en discoursen over genderidentiteit, vooral met betrekking tot trans* personen1 (ik gebruik trans* hier als parapluterm waaronder ook non-binaire, genderqueer, of genderfluïde identiteiten kunnen vallen), wordt voornamelijk gediscussieerd over onderwerpen als discriminatie, dysforie, het transgender zorgsysteem of openbare toiletten.
Dit zijn relevante onderwerpen, maar mijn invalshoek is anders: ik ben geïnteresseerd in hoe het voelt om te leven in een lichaam dat niet past binnen de binaire gendercategorieën. Mijn masterscriptie sociologie draait om de belichaamde en materiële ervaring van gender bij mensen die buiten binaire gendercategorieën vallen, dat wil zeggen mensen die zich niet identificeren als (cis)vrouw of (cis)man.
Complex onderwerp bespreekbaar maken
Om hierover te kunnen praten, was het belangrijk om zorgvuldig na te denken over hoe je zo’n ingewikkeld onderwerp bespreekbaar maakt. Ik voorzag niet tot nieuwe inzichten te komen door een gesprek aan de keukentafel.
Hoe iemand nadenkt over (trans*) genderidentiteit in relatie tot de maatschappij is een complex vraagstuk
Hoe iemand nadenkt over (trans*) genderidentiteit in relatie tot de hedendaagse maatschappij is een enorm complex vraagstuk. Bovendien is dit onderwerp niet uitsluitend iets theoretisch of medisch, maar iets wat elke dag geleefd wordt en dat met, in en tegen lichamen gebeurt (Robinson, 2022; Salamon, 2010).
Krachten van kleding
Vanuit deze inzichten en gedachten heb ik een queer bewerking van een wardrobe interview of garderobe-interview, ontwikkeld (zie kader). Onderzoek naar kleding biedt de kans om je te verdiepen in vragen als waarom mensen ervoor kiezen om zich op een bepaalde manier te kleden, welk belang kleding heeft in hun dagelijks leven en wat dat kan betekenen in een breder perspectief van hoe iemand hun lichaam en genderidentiteit ervaart.
Is kleding voor iemand beperkt tot iets praktisch of een manier om individualiteit uit te drukken?
De interviews draaien dus om de inhoud van de kledingkast, maar ook over de ervaring van kleding: wat voor herinnering, emoties of verhalen zijn verbonden aan een kledingstuk? Waar voelt iemand zich wel of niet prettig in, en kan er een vinger gelegd worden op waarom dit het geval is?
Daarnaast zijn de maat, vorm, merk en kleur van het kledingstuk, evenals de plaats waar het binnen of buiten de garderobe wordt opgeborgen, belangrijke bronnen van informatie. Waarom wordt iets wel – of juist niet – vaak gedragen? Is kleding voor iemand beperkt tot iets louter praktisch of is het een manier om individualiteit uit te drukken?
De kledingkast is aanknopingspunt om samen na te denken over culturele en sociale rolpatronen en machtsstructuren
Probeert iemand zich te verbergen of juist op te vallen door de manier waarop die zich kleedt, en (hoe) is dit afhankelijk van de situatie of gelegenheid? Wat is het aandeel van sociale druk en het gevoel van veiligheid?
De kledingkast is dus een aanknopingspunt om samen na te denken over culturele en sociale rolpatronen en machtsstructuren. Gedurende mijn onderzoek wisselde de focus tussen de inhoud van de garderobe en grotere vraagstukken omtrent gender.
Garderobe-interviews dagen uit om anders na te denken over alledaagse kwesties
Een andere kracht van de garderobe-interviews is hun aanzetten tot provocatie: ze dagen de beide gesprekspartners uit om anders na te denken over alledaagse kwesties, onthullen patronen waarvan mensen zich eerder niet bewust waren, en leiden daarmee tot andere, soms verassende, reacties en conclusies.
Conclusie: kleding heeft politieke macht
Mijn doel was om licht te schijnen op de persoonlijke en maatschappelijke relevantie van het (h)erkennen en begrijpen van zowel de moeilijkheden als de vreugdes van het leven in en kleden van bijvoorbeeld non-binaire of genderqueere lijven.
Een kledingkast kan reflectie van dominante normen zijn én middelen bieden om je daartegen te verzetten
De ambitie was geenszins om een universele of generaliseerbare theorie te schrijven over gender. Toch kwam uit het onderzoek een verrassende, maar heldere conclusie: de garderobe is een politieke ruimte. Een kledingkast kan een reflectie van dominante normen zijn, maar tegelijkertijd de middelen bieden om je tegen deze normen te verzetten.
Jurk: restrictief en bevrijdend
Een kledingstuk waarbij dit bij meerdere respondenten naar voren kwam is de jurk. Een jurk is een veelzijdig kledingstuk, zo bleek: voor sommigen voelt het restrictief, als geduwd worden in bepaalde verwachtingspatronen. Voor anderen echter voelt het dragen van een jurk bevrijdend.
Afwijking van sociale verwachtingen: post-transitie transmasculiene mensen in een klein roze jurkje met rafelrandjes en glitters
Dat kan enerzijds omdat het afwijkt van sociale verwachtingen, bijvoorbeeld over post-transitie transmasculiene mensen, van wie doorgaans niet wordt verwacht dat ze zich kleden – om een concreet voorbeeld uit een van de interviews te noemen – in een heel klein roze jurkje met rafelrandjes en glitters.
Anderzijds benadrukten meerdere respondenten het krachtige gevoel dat ze ervaren als ze een kledingstuk dat in westerse maatschappijen doorgaans als strikt vrouwelijk wordt bestempeld alsnóg dragen, maar op een manier die niet voldoet aan dit strikt vrouwelijke – denk aan een jurk die alle ‘vorm’ uit je lichaam haalt of juist masculiene eigenschappen benadrukt, zoals brede schouders of weinig taille.
De garderobe is dus verwoven met politiek en macht, maar daarmee ook een toevluchtsoord en een bron van vindingrijkheid waarin gemeenschappelijkheid, subversiviteit en spel samenkomen en een werkelijkheid creëren waarin alle lijven de ruimte hebben om te experimenteren en te gedijen.
Garderobe als gesprekstarter
Uiteraard ben ik niet de eerste met een interesse in kleding als medium om onderzoek te doen naar dominante en subculturen, hegemonie en verzet, en identiteitsvorming. Het garderobe-interview is echter een andere, potentieel nieuwe invalshoek, die nieuwe inzichten kan losmaken.
Hoewel dit project een sociaalwetenschappelijk onderzoek naar trans* genderidentiteiten betrof, zijn de garderobe-interviews toepasbaar op veel meer doelgroepen en -einden, en kunnen ze mijns inziens handvatten bieden aan onderzoekers, sociaal werkers, journalisten, en andere professionals om de dialoog aan te gaan. Wellicht verleent deze aanpak een goede opening of steunpunt in een gesprek met jongeren, vrouwen, slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag, minderheden en kwetsbare groepen.
Kleding kan belangrijke inzichten bieden in de werking van de maatschappij
Kleding is iets waar we ons iedere dag, in meer of mindere mate, mee bezig (moeten) houden. Het kan een aanmerkelijk aspect van iemands identiteit vormen, in positieve dan wel negatieve zin, en belangrijke inzichten bieden in de werking van de maatschappij. Laten we daar meer gebruik van maken.
Garderobe-interviews bij een diverse groepHet garderobe-interview is een onderzoeksmethodiek waarbij onderzoekers worden uitgenodigd (of zichzelf uitnodigen) in de kledingkasten van informanten en hun onderzoek uitvoeren met de kledingstukken in die kast als uitgangspunt. Dit type onderzoek heeft oorspronkelijk verschillende vormen aangenomen, variërend van onderzoek naar duurzaamheid en modetrends, maar ook naar familiedynamiek en persoonlijk welzijn (Woodward, 2007, 2020; Woodward & Woodward, 2009). Hoewel mijn queer adaptatie geïnteresseerd blijft in de materialiteit van kleding, wordt de focus verbreed naar wat daaronder zit: de belichaamde ervaring van gender. Voor dit project heb ik tien garderobe-interviews afgenomen. De respondenten werden geïnterviewd in hun privéwoning, voor hun garderobe en in relatie tot hun kleding. Er is een zoveel mogelijk diverse groep samengesteld qua genderidentiteit, lichaamsbouw, transitiefase, etniciteit, sociaaleconomische achtergrond, levensovertuiging, opleidingsniveau en leeftijd. Alle interviews duurden tussen één en twee uur. |
Maaike Weitering (hen/hun) studeerde in 2024 af aan de Erasmus Universiteit Rotterdam voor de master Engaging Public Issues (Sociologie). Voor hun scriptie ontving hun de Unilever Research Prijs. Momenteel is hen bezig met de volgende scriptie voor de research master Gender Studies aan de Universiteit Utrecht.
Foto: SHVETS PRODUCTION via Pexels.com