Het stilvallen van sociale interacties tijdens de coronalockdowns en toenemende prestatiedruk in onze maatschappij veroorzaken volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek psychische problematiek bij een kwart van de jongvolwassenen. Uit recent onderzoek van de Onderwijsinspectie blijkt bovendien dat de schoolsluitingen tot achterstanden op sociaal-emotioneel en sociaal-maatschappelijk gebied hebben geleid.
Allerlei activiteiten die bijdragen aan de ontwikkeling van jongeren, zoals sport en cultuur, waren niet meer beschikbaar, op school noch in vrije tijd. De vrijheid en experimenteerruimte voor jongeren om hun eigen identiteit te ontwikkelen stonden onder druk. Dat gold met name voor kinderen uit kansarme gezinnen, vanwege het gebrek aan hulpbronnen.
‘Aan cultuur doen geeft plezier’
Hoe groot is de veerkracht van kinderen en jongeren om hier weer bovenop te komen en wat is daar voor nodig? Lector Opvoeden voor de Toekomst, Maike Kooijmans, onderzocht wat sport en cultuur betekenen voor jongeren. Haar conclusie is dat cultuurbeoefening, zoals muziek, dans, theater, spoken word, graffiti, film, een positieve invloed heeft op de emotiehuishouding van kinderen en op hun aspiraties voor de toekomst. ‘Aan cultuur doen’ geeft plezier, is niet prestatiegericht en draagt bij aan het zelfvertrouwen van jongeren.
Deze elementen vat Kooijmans samen in het Talentologisch Model: sport, kunst en cultuur sluiten aan bij wat jongeren bezighoudt en gaan uit van mogelijkheden in plaats van problemen. ‘Kleine interventies die inspelen op verbeelding, spelen, vallen en weer opstaan. Het is een organisch proces: samen gedichten maken, samen zingen, samen virtuele kunst maken.’
Naast de positieve impact op de identiteitsontwikkeling van jongeren en op hun welbevinden is cultuur beoefenen goed voor hun creativiteit, inlevingsvermogen en het vermogen om zich uit te drukken en zich te presenteren. Kunst en cultuur dragen ook bij aan het begrijpen van andermans (gedachten-)wereld. Dat laatste vormt een mooi tegenwicht tegen een samenleving waarin mensen steeds vaker verstrikt raken in hun eigen online fuik.
Voorwaarden voor succes
Voor een succesvolle inzet van culturele activiteiten in het jongerenwerk gelden vier voorwaarden.
De activiteiten moeten dicht bij huis worden aangeboden (1), en aansluiten op wat jongeren willen (2). Daarnaast dienen jongeren meteen vanaf het begin bij de ontwikkeling van de activiteiten betrokken te worden (3). Ook moet het aanbod duurzaam zijn, een projectencarrousel is funest voor de herkenning en betrokkenheid (4).
Bij SPOT Artiance komen deze voorwaarden samen. Het fungeert als ‘een preventieve plek als het even niet lekker loopt in je leven of als je na een moeilijke periode weer structuur wilt opbouwen in je leven.’ SPOT Artiance is een laagdrempelige inloop bij een kunstencentrum in Alkmaar, opgestart op initiatief van jongeren zelf. Jongeren met mentale problemen voelen zich er gezien en gehoord. Want ze krijgen in een veilige omgeving de ruimte om te experimenteren en te ontdekken waar ze goed in zijn: van tangodansen tot schilderen, van meedoen aan een popband tot gedichten schrijven.
SPOT Artiance werkt samen met de GGZ, maar biedt therapie noch cursus aan. Wat er wel gebeurt? Twee jonge kunstvakdocenten en een GGZ professional begeleiden jongeren bij de door hen zelf gekozen kunstzinnige activiteiten. In het initiatief leren jongeren op een andere manier dan met praten hun emoties te uiten. Zoals een deelnemer zegt: ‘De gekte in mijn kop is opeens positief, het is een inspiratiebron voor het maken van kunst’.
Wat het Alkmaarse initiatief vooral aantrekkelijk maakt, is zijn laagdrempelige en open karakter, dat cultuur en zorg samenwerken in het structurele aanbod van activiteiten, dat het aanbod aansluit bij de interesses van jongeren en dezen ook in de regie laat.
De geboekte resultaten laten zien dat psychisch kwetsbare kinderen er bij gebaat zijn als ze mogelijkheden krijgen geboden om spelend te leren en om hun fantasie te gebruiken. Wanneer ze bij het beoefenen van creatieve activiteiten alle ruimte krijgen, ontwikkelen kinderen en jongeren hun talenten, wat hun welbevinden nu en later, tijdens en na de coronacrisis alleen maar ten goede zal komen.
Claudia Marinelli en Marlies Tal werken beiden bij het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst.
Foto: Andrea Piacquadio via Pexels