Ik heb me lang afgevraagd of ik dit artikel moet schrijven. Of het de juiste timing is en of ik mezelf niet in mijn vingers snij door dit onderwerp aan de orde te stellen. Totdat ik een mailtje in mijn inbox zag verschijnen van PGGM&CO (2024) met daarin een samenvatting van een onderzoek dat zij samen met Stichting IZZ hebben uitgevoerd. Toen realiseerde ik me dat ik wil dat jullie dit weten.
Ik voelde me verschrikkelijk exposed in de pauze in die grote aula
In 2023 wordt 31 procent van de medewerkers in zorg en welzijn gepest door collega’s of leidinggevenden. Bijna een derde van ons gehele personeelsbestand dus. Het is een toename van 72 procent ten opzichte van 2021. Wow.
Heel wit, heel dun
Nou moet ik jullie voor de volledigheid even meenemen in mijn verleden. Ik was als kind weinig flexibel, onzeker en, denk ik, ook wel angstig. Dodelijk verlegen. Ik was heel wit en heel dun. Mijn haar was rossig en ik heb sproeten. Ik heb een erfelijke tandafwijking. Ik had een bril en – op de middelbare school – verschillende beugels (tot aan zo’n petjesbeugel, zoek het voor de gein eens op).
Toen ik eenmaal naar de middelbare school ging, had ik de eerste jaren eigenlijk geen vrienden. Ik voelde me verschrikkelijk exposed in de pauze in die grote aula, dus ik at mijn lunch vaak stiekem op het toilet. Tot ik betrapt werd. Dan werd ik naar beneden gestuurd. Mijn poes was mijn beste vriendinnetje, maar die ging dood.
Anyway. Eenzaamheid, buitensluiten, negeren, pesten, wat het ook is ‒ het gaat me behoorlijk aan het hart. Ik had vooral geen klik met mijn klasgenootjes. Wist ook totaal niet hoe ik met smalltalk om moest gaan. Op de af en toe terugkerende opmerking ‘als je nou tien keer per dag ‘krijg nou tieten’ tegen jezelf zegt, krijg je ze vanzelf’ na, lieten ze me vooral links liggen.
Ik werd gewoon genegeerd, buitengesloten. Al waren er wel wat meisjes die me op een gegeven moment wilden ‘helpen’ door me tips te geven over mijn make-up. Die nam ik (per mail) gretig aan, tot ik erachter kwam dat ze het allemaal bekokstoofd hadden om me voor schut te zetten en helemaal mijn vriendinnen niet wilden zijn. Had ik al gezegd dat mijn sociale vaardigheden nog niet zo goed ontwikkeld waren?
Ook op de social work-opleiding
Waar kinderen hartstikke gemeen tegen elkaar kunnen zijn om het idee van eten of gegeten worden, lijkt dat gedrag in de volwassenenwereld ook nog steeds aan de orde van de dag. Als je op de middelbare school te veel je best deed, was je een nerd en een stuudje. Maar als je dat op een zelfgekozen, uit eigen zak betaalde hbo-opleiding doet, word je ook met de nek aangekeken en uitgelachen. Zuchten ze als jij het antwoord op een vraag weet en zij niet. Moest je vooral niet naar alle hoorcolleges willen gaan en stressen om goede cijfers, want die hErKaNs Je tOcH gEwOoN 
. Word je de volgende keer niet meer gevraagd als je eens zegt dat je niet kan komen omdat je moet studeren. Ik ben cum laude afgestudeerd, dus ik weet er alles van.
Een aanzienlijk deel van jullie, lezers, zal dus degenen betreffen die meedoen aan dit pestgedrag
Verder was er veel groepjesvorming en leken die groepjes elkaars aanwezigheid niet bepaald te waarderen. Werden er ook klasgenootjes buitenspel gezet met projecten. Nota bene op een social work-opleiding. Er was maar één klas die als geheel met elkaar omging en met z’n allen leuke dingen deden. Het zal wel in de aard van de mens zitten, denk ik dan. Overigens ben ik daar zelf ook echt niet altijd heilig in geweest.
Teamsessies
Terug naar het onderzoek van de PGGM&CO en de reden dat ik dit artikel eigenlijk wilde schrijven. Grof gezegd heeft dus een derde van jullie op de werkvloer ervaringen met pesten, in verschillende vormen. En zal – sorry dat ik het zeg – een aanzienlijk deel van jullie dus degenen betreffen die meedoen aan dit pestgedrag. In de gespecificeerde cijfers worden roddelen en negeren niet als zodanig meegenomen, maar wel in de voorbeelden die deelnemers aan het onderzoek hebben genoemd.
Ik heb bij een eerdere werkgever zelf de ervaring gehad die dit onderzoek belicht. De bom is uiteindelijk gebarsten, maar er zat al veel eerder een kink in de kabel. Ik kan me herinneren dat ik een hele tijd daarvoor zelf naar een toenmalige manager ben gestapt met de boodschap dat het in het team niet lekker liep. Er is toen doorgepakt met teamsessies.
Natuurlijk viel het me op dat er op mijn vel papier met goede eigenschappen en leuke kwaliteiten veel minder (aantoonbaar) werd opgeschreven dan bij anderen, en dat sommige collega’s niets invulden. Op enthousiaste berichten in de groepsapp, over bijvoorbeeld een project waar ik met cliënten aan wilde werken, werd niet of nauwelijks gereageerd, terwijl dat wel de met elkaar gemaakte afspraak was.
Er bleek enorm veel achter mijn rug om geroddeld te worden
Op mijn verjaardag werd ik door verschillende mensen niet gefeliciteerd. Mijn zelf geknutselde cadeautjes met een persoonlijk kaartje voor iedereen waren wel meegenomen van kantoor. Gevraagde feedback werd niet geleverd. In teamsessies leek het alleen over mij te gaan. Er bleek enorm veel achter mijn rug om geroddeld te worden.
Omringd door idioten
We hebben eens een DISC-analyse ingevuld. Dat is een methode om te kijken naar verschillende gedragstypes. Het werd heel inzichtelijk dat de communicatiestijl van de één bepaald niet de stijl van de ander was en waar dus uitdagingen liggen.
Het heeft niet mogen baten. Ik heb er recent nog een boek over gelezen, het heet Omringd door idioten van Thomas Erikson. Er ging werkelijk een wereld voor me open. Nu pas begreep ik écht wat maakt dat we in dat team zo konden botsen, al vind ik nog steeds dat ik erg mijn best heb gedaan om voorbij mijn eigen kader te kijken en het de ander zo makkelijk mogelijk te maken.
Ik heb niet het idee dat ik mijn eerlijkheid en energie uiteindelijk heb teruggekregen
Mijn geluk is dat ik een aantal gedragingen best heel goed doorheb. Ik ben me ervan bewust geïnteresseerd te zijn in anderen. Mijn scherpe tong af en toe in bedwang te houden. Om mensen niet te onderbreken. Eerst te luisteren en vragen te stellen voordat ik mijn ongenuanceerde mening ergens overheen smijt. Iets waar de rest van het team nogal tegenovergesteld in was. Ik heb niet het idee dat ik diezelfde eerlijkheid en energie uiteindelijk heb teruggekregen.
Psychologische veiligheid
Het voorgaande is al met al gewoon echt heel schadelijk voor een mens. Mijn moeder heeft eens een experiment gedaan met gekookte rijst in glazen potjes. Tegen het eerste potje moest je een paar weken heel lief zijn, het complimenten geven en er opgewekt tegen praten. Op het tweede moest je heel boos worden, ertegen schreeuwen en het uitschelden. Het derde moest je compleet negeren.
Negatieve aandacht is ergens nog aandacht, of zo. Negeren sloopt je
Dat eerste potje bleef prachtig wit. De rijst uit dat tweede potje toonde duidelijk tekenen van bederf en een donkere kleur. Maar dat derde potje was één vieze, kleffe, beschimmelde bende. We waren ervan overtuigd dat het schreeuwen en schelden de rijst zou bederven ‒ als het experiment al zou werken. Maar negeren blijkt minstens zo erg te zijn. Negatieve aandacht is in die zin ergens nog aandacht, of zo. Negeren sloopt je.
Het platform Boom Management (2020) beschrijft de door onderzoeker Amy Edmondson gedefinieerde term ‘psychologische veiligheid’. Dat is ‘het gevoel om vrijelijk met elkaar van gedachten te kunnen wisselen. Om vragen te stellen, ideeën te opperen, meningen te uiten en kritiek te spuien’.
De Vrije Universiteit van Amsterdam (2022) beschrijft dat deze veiligheid tot stand komt in de interactie tussen mensen. Dat je je vrij voelt je eigen identiteit te tonen en niet bang bent om fouten te maken en deze toe te geven. Daarnaast dat je je inzet voor het gemeenschappelijk belang door het creëren van die veilige omgeving samen aan te gaan. De conclusies zijn dat psychologische veiligheid leidt tot betere (team)prestaties, meer (werk)plezier en meer betrokkenheid. Echter ook dat het hiermee in het algemeen nog maar matig gesteld is.
Willen jullie helpen?
Ik denk dat het beter kan. Het is mijn wens dat we allemaal met plezier naar ons werk kunnen gaan. Dat die schrikbarende percentages weer net zo rap afnemen als dat ze zijn toegenomen. Dat we onze verschillen respecteren, elkaar versterken en zoeken naar gemeenschappelijkheid, hoe confronterend of ingewikkeld dat soms ook kan zijn. Dat we er binnen teams en organisaties samen staan.
Willen jullie mij helpen om het met elkaar beter te doen?
Marieke Bourgonje is verslavingsdeskundige en freelanceschrijver.
Foto: MART PRODUCTION via Pexels.com