De VVD noemt het een migratienota, maar het gaat met name over het vluchtelingen- en asielbeleid aan Europa’s buitengrenzen. De partij haalt hiermee twee groepen door elkaar: migranten die om economische redenen naar Europa komen en vluchtelingen. Toegegeven, deze groepen zijn soms moeilijk uit elkaar te houden omdat ze in toenemende mate gebruik van dezelfde migratieroutes en methoden, ook wel ‘mixed migration’ genoemd. Desondanks ligt de verwarring van deze twee ten grondslag aan een tegenstrijdigheid in de nota. Enerzijds pleit de VVD voor sluiting van de Europese grenzen voor asielzoekers, anderzijds eerbiedigt de partij wel het beginsel van non-refoulement (het verbod op terugzending naar een land waar het leven of de vrijheid van de vluchteling bedreigd worden). Voor velen van de ruim 170.000 die in 2014 Italië bereikten, gaan de grenzen volgens het VVD beleid dus helemaal niet dicht. Onder hen waren namelijk 40.000 Syriërs en 30.000 Eritreeërs van wie de meerderheid (tot wel 95 procent van de aanvragen) asiel zal krijgen in Europa, juist omdat hun leven in gevaar is. In hoeverre brengt de nota dan enige verandering teweeg?
Het VVD-pleidooi voor het gezamenlijk sluiten van de Europese grenzen voor vluchtelingen is tevens een oproep voor het gezamenlijk schenden van internationale mensenrechtenverdragen, met name het VN vluchtelingenverdrag. Dit stelt - net als de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens - dat personen het recht hebben asiel te zoeken in andere landen. En dat bij het verdrag aangesloten staten de plicht hebben asielaanvragen in behandeling te nemen. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de VVD uit deze verdragen wil stappen, laat staan dat daar in de Nederlandse Tweede Kamer of in andere Europese landen een meerderheid voor is. Op dit punt is het plan dus onhaalbaar.
Sluiten van de grenzen leidt tot meer mensensmokkel
De VVD wil ook een einde maken aan de handel van mensensmokkelaars die vluchtelingen en migranten in gammele bootjes de Middellandse Zee opsturen, waarbij 3279 migranten om het leven kwamen in 2014. Een goed streven, ware het niet dat de beoogde oplossing - het sluiten van de grenzen voor vluchtelingen - averechts werkt. De grenzen zijn feitelijk al dicht, een vluchteling zonder papieren komt Europa niet legaal binnen. Juist daarom zijn vluchtelingen aangewezen op smokkelaars, betalen zij duizenden euro’s voor een levensgevaarlijke overtocht en bedrijven smokkelaars een miljoenen business. De vraag naar smokkelaars neemt juist toe als legale migratiekanalen worden afgesloten. Smokkelaars vinden altijd weer nieuwe, vaak gevaarlijkere, routes en rekenen hogere prijzen.
Na de bootramp in oktober 2013 bij Lampedusa waarbij 366 migranten om het leven kwamen, startte de Italiaanse kustwacht operatie Mare Nostrum, naast grensbewaking gericht op het redden van migranten op zee en humanitaire hulp. Na negen maanden wilde de Italiaanse overheid hiervoor niet langer betalen. Europa besloot daarom eind 2014 over te gaan tot de afgezwakte en goedkopere operatie Triton die veel dichter bij de kust opereert en voornamelijk gericht is op grensbewaking. Volgens veel Europese ministers had Mare Nostrum een aanzuigende werking. Echter, in januari en februari 2015 (ten tijde van Triton) bereikten 8800 migranten Europa via de Middellandse zee; tegen 5500 in dezelfde periode in 2014. Sinds begin 2015 kwamen 470 migranten hierbij om het leven, tegen vijftien in dezelfde periode in 2014. Deze operatie leidt dus niet tot minder migranten, maar - uitgaande van de huidige trend - wel tot meer doden. De VVD lijkt dit niet te beseffen.
Ze moeten opgevangen worden in de eigen, arme regio
Het volgende punt is het aloude argument dat vluchtelingen moeten worden opgevangen in de eigen regio. Dat is wellicht het enig haalbare uit de migratienota, want dit is precies wat al gebeurt. De landen met de grootste aantallen vluchtelingen zijn onder meer Pakistan (1,6 miljoen), Libanon (1,1 miljoen), Iran (982.100), Turkije (824.400) en Jordanië (736.600). Zet het aantal vluchtelingen af tegen het BNP van landen en in de top 40 staan bijna uitsluitend ontwikkelingslanden. De meeste vluchtelingen worden dus opgevangen in relatief arme landen met een hoge werkloosheid in de regio waar ze vandaan komen. De VVD pleit ervoor dat deze landen vluchtelingen de kans bieden een bestaan op te bouwen buiten de vluchtelingenkampen. De argumentatie van de VVD is nu als volgt: de rijkste landen ter wereld in Europa met een relatief lage werkloosheid zijn niet in staat om minder dan tien procent van de vluchtelingen (enkele duizenden in het geval van Nederland) te integreren vanwege het ontwrichtende effect hiervan op de samenleving. De relatief arme landen met hun hoge werkloosheid zouden wel in staat moeten zijn om zo’n negentig procent van alle vluchtelingen (honderdduizenden tot meer dan een miljoen per land) te integreren. Een bijzondere redenering.
Vluchtelingen ontwrichten de Nederlandse samenleving
In een land als Libanon met 4,1 miljoen inwoners en 1,1 miljoen vluchtelingen, ja daar kan de toestroom ontwrichtend werken. Maar, wat is het ontwrichtende effect op de Nederlandse samenleving? In de jaren negentig kwamen veel meer vluchtelingen naar Nederland dan nu. In 1994 waren er ruim 50.000 asielzoekers; tot 2001 lag het aantal altijd boven de 20.000. Werd de Nederlandse samenleving in die jaren ontwricht door de toestroom van vluchtelingen of waren het jaren van economische groei? De VVD waarschuwt in de migratienota voor de ‘zwaar ontwrichtende werking op onze samenleving’ wanneer ‘vluchtelingen echt met honderdduizenden tegelijk komen’, zonder te benoemen op welke manier ze de samenleving ontwrichten. Bovendien, met ongeveer 200.000 migranten die Europa via zee bereikten in 2014, is het waarschuwen voor honderdduizenden die naar Nederland komen, overdreven en neigt het naar bangmakerij.
Tot slot haalt de VVD het argument aan dat zich onder vluchtelingen terroristen kunnen bevinden. Er is echter geen enkel bewijs dat terreurorganisaties terroristen in de vluchtelingenstroom meesturen. Het is onwaarschijnlijk dat terroristen die, gesteund door financieel krachtige organisaties zoals IS en Al Qaida, hun leven op het spel gaan zetten om in gammele bootjes op de Middellandse Zee Europa te bereiken.
Geen van de punten uit de VVD migratienota houdt stand, het plan is onuitvoerbaar, sorteert geen effect en verhindert een inhoudelijk debat over oplossingen. Bovendien gaat de VVD niet over het Europese asielbeleid. Een mislukte lobby in Brussel is het hoogst haalbare. Het feit dat in Nederland electorale winst is te behalen door het lanceren van een onhaalbare proefballon over de rug van kwetsbare mensen, moet ons aan het denken zetten.
Bram Frouws is onafhankelijk migratie-onderzoeker en ‘senior research associate’ bij het RMMS in Nairobi. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel.