In de nietsontziende oorlog van Israël tegen Hamas in Gaza is volgens de Israëlische krant Haaretz op 24 maart 2025 de grens van vijftigduizend doden inmiddels gepasseerd. Onder de doden bevinden zich tienduizenden kinderen. Voor menigeen is de kwalificatie genocide evident, voor anderen is het gebruik van de term omstreden.
Misverstand
Zo mogelijk nog controversiëler is het gebruik van de term holocaust.
Niks zou meer een holocaust zijn, als alles een holocaust is
Waar Martijn Eickhoff, directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), recentelijk het Israëlische optreden als een vorm van genocidaal geweld kenmerkte, net als veel andere experts, lijkt de Holocaust hors competition. Zo zou volgens Volkskrant-columnist Arie Elshout niks meer een holocaust zijn als alles een holocaust is.
Afgezien van de stromannerige aanname is het een misverstand dat je alleen fenomenen kunt vergelijken met eenzelfde uitingsvorm. Waar het om gaat, is om systematisch verschillen en overeenkomsten in kaart te brengen om zo mogelijke onderliggende mechanismen bloot te leggen. Zo zijn alle pogroms verschillend als het gaat om omvang, aanleiding, dodelijkheid en duur, maar in alle gevallen betreft het collectief geweld tegen Joden in samenlevingen waarin zij een gediscrimineerde minderheid vormen. En dat betekent dat ondanks het gruwelijke karakter, de moordpartij door Hamas op 7 oktober 2023, geen pogrom was, zoals ik eerder in Trouw betoogde.
Zo ook bij genocides, door de Encyclopedia Britannica gedefinieerd als het bewust en systematisch vervolgen en vermoorden van grote groepen mensen op grond van hun nationaliteit, religie of etniciteit. En daar zouden we klasse nog aan kunnen toevoegen, de killing fields van Pol Pots communistische regime in de eerste helft van de jaren tachtig indachtig.
Nakba
Er is nauwelijks nog twijfel over dat het Israëlische leger een genocidale oorlog voert in opdracht van de regering-Netanyahu. Hoewel Israël volhoudt dat het geweld en de uithongeringstactiek primair gericht zijn tegen Hamasstrijders, laat de Israëlische krant Haaretz op grond van legerbronnen zien dat het leger voor iedere Hamasstrijder twintig burgerdoden acceptabel vindt, en meer dan honderd als het om leiders van Hamas zou gaan.
Sommige Israëlische kabinetsleden doen niet eens hun best om hun intenties te verhullen
Sommige Israëlische kabinetsleden doen niet eens hun best om hun intenties te verhullen. Zo verklaarde de minister voor Landbouw Avi Dichter in februari 2025 dat de oorlog Gaza’s Nakba, zou worden. Met verwijzing naar het Arabische woord voor catastrofe, duidde hij daarmee op de gewelddadige verdrijving in 1948 van ruim 700.000 Palestijnen van hun land dat vervolgens door de staat Israël werd geconfisqueerd. De eveneens extreemrechtse minister van Erfgoed, Amichai Eliyahu, riep begin deze maand op tot het bombarderen van voedselvoorraden om zo de Palestijnen uit te hongeren.
Holocaust
Nu het steeds minder omstreden wordt om het Israëlische geweld tegen Palestijnen in de Gazastrook als genocidaal aan te merken, verplaatst het semantische strijdtoneel zich naar de term Holocaust (Shoʾah in het Hebreeuws), met een hoofdletter, als naam voor de gruwelijke massamoord op zes miljoen joodse Europeanen in de Tweede Wereldoorlog. Deze term kwam in de jaren vijftig van de vorige eeuw in zwang.
Een vergelijking van Auschwitz met de oorlog in Gaza ligt uitermate gevoelig, Vooral omdat de oprichting en bestaansgrond van de staat Israël ten nauwste zijn verbonden met de massamoord door het Naziregime.
Nooit meer
Vergelijken we de Holocaust met andere genocides, zoals die op een miljoen Armeniërs door het Ottomaanse Rijk in de Eerste Wereldoorlog, dan zijn er zeker overeenkomsten te bespeuren. Maar er zijn ook belangrijke verschillen.
De Britse staatsman Winston Churchill noemde de massamoord op Armeniërs ooit een administratieve holocaust. Hij verwees daarbij naar de Griekse betekenis van brandoffer. Hij kon toen echter nog niet weten wat er tijdens de Tweede Wereldoorlog met Joden zou gebeuren.
Ook de demonisering van Palestijnen door de Israëlische regering vertoont racistische trekken
Zo beperkte Hitler zich niet tot Duitse Joden. Hij wilde álle joden waar dan ook vermoorden, ook degenen die zichzelf helemaal niet als zodanig beschouwden. Zij zouden als ras namelijk een existentiële bedreiging vormen voor de ariërs en hun vermeende superieure cultuur.
Ook de demonisering van Palestijnen door de Israëlische regering vertoont racistische trekken. Niettemin lijkt het genocidale geweld vooral bedoeld om Palestijnen uit Gaza en van de Westelijke Jordaanoever te verdrijven, niet om een heel volk uit te roeien.
Dat de huidige genocidale oorlog van Israël tegen de Palestijnen een essentieel verschil vertoont met de industriële moord op zes miljoen Joden maakt de ‘nooit meer’-les van de Holocaust echter geenszins minder relevant.
Leo Lucassen is directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam en hoogleraar aan de Universiteit Leiden.
Foto: BBC News: 'At least 50 killed after Israeli strikes on Gaza' (Youtube, 15 mei 2025)