‘Ze mogen dankbaar zijn dat ze hier überhaupt mogen zijn’. Als witte Nederlander heb ik andere witte Nederlanders dit vaak horen zeggen. ‘Ze’ zijn dan mensen van kleur, mensen met een migratieachtergrond, moslims of een combinatie daarvan. En ‘ze’ mogen minder dan ‘we’: bijvoorbeeld niet kritisch hun mening geven over iets wat in Nederland gebeurt. Naeeda Aurangzeb legt dit pijnlijke discours bloot in een interview in de Volkskrant. Nu deze analyse zo scherp is gemaakt, is het hoog tijd dat we een oplossing vinden om dit te veranderen. Daarbij gebruik makend van kennis uit de wetenschap Hierbij de tips voor wat juist witte mensen kunnen doen.
Geen echte Nederlanders
Haarscherp analyseert Aurangzeb in het interview hoe in de ogen van een deel van de witte Nederlanders, mensen van kleur of met een duidelijke migratieachtergrond zoals zij zelf, altijd als minder worden gezien. Als onderzoeker op het terrein van discriminatie, herken ik de gedachtegang die Aurangzeb beschrijft. In een KIS onderzoek dat ik vorig jaar met collega’s deed onder mensen die zich openlijk racistisch uitlaten op onder andere sociale media, merkten we een zelfde gedachtegang op: ‘zij’ zijn geen echte Nederlanders en moeten kijken naar ‘echte Nederlanders’ om te weten ‘hoe het hoort’. ‘Zij’ hebben dus minder vrijheid dan ‘wij’. Dat gaat best ver: als je alleen al een donkere huidskleur hebt, word je dus gezien als minder echte Nederlander terwijl Suriname 200 jaar eerder bij Nederland hoorde dan Limburg.
Hoe groot het probleem precies is, zal verder onderzoek moeten aantonen, maar duidelijk is wel dat het er is en dat er een oplossing nodig is. Voor die oplossing kijken we vaak naar de mensen van kleur en naar mensen met een migratieachtergrond; logisch, want ze hebben veel ervaring met racisme. Maar we moeten oppassen dat we niet alleen de verantwoordelijkheid leggen bij mensen van kleur of mensen met een migratieachtergrond als het gaat om het oplossen van het probleem. Uit stapels wetenschappelijk onderzoek komt naar voren dat in de aanpak van racisme de inzet van witte mensen noodzakelijk is om racisme te verminderen. Uit die onderzoeken haal ik drie tips die zeker de moeite waard zijn om te overwegen voor witte mensen in dit land.
Kom uit je witte bubbel en ga je inleven
Allereerst: ga je verdiepen en inleven. Stapels onderzoeken tonen het aan: wanneer witte mensen gaan lezen of luisteren naar de verhalen van mensen van kleur en naar wat zij meemaken aan discriminatie en racisme, dan kan dit vooroordelen bij hen verminderen (zie bijvoorbeeld deze review van Batson en Ahmed uit 2009).
Ik kan uit eigen ervaring zeggen dat het ik het vroeger moeilijk vond om mij iets voor te stellen bij ervaringen met racisme en discriminatie, omdat ik daar zelf geen slachtoffer van werd. Maar dat alles verandert wanneer je gaat lezen en luisteren naar de ervaringen van mensen van kleur. Boeken zoals die van Aurangzeb zijn daarom zo cruciaal. Maar denk ook aan documentaires, interviews en zelfs tv-series (zie hier lees- en kijktips). In het geval dat je dit al doet: blijf het doen. Want het voorkomt dat je in ‘witte bubbel’ terecht komt of blijft, waarin geen racisme lijkt te bestaan.
Spreek je uit tegen racisme
De tweede tip voor witte mensen is om zich uit te spreken tegen racisme zodat er een duidelijke sociale norm wordt neergezet. Uit onderzoek blijkt namelijk dat wanneer witte mensen zien dat andere witte mensen zich uitspreken tegen racisme of – nog beter – ingrijpen wanneer het gebeurt, dat zij dit zelf ook vaker gaan doen. Goed voorbeeld doet dus volgen. Het laat zien ‘hoe het hoort’.
Percepties van sociale normen zijn erg bepalend voor of mensen wel of niet discrimineren (zie Dit wat werkt dossier). Dus als wit persoon kan je meer doen dan zelf geen racistische uitspraken te doen of handelingen te verrichten; je kunt ook je mede-witte mensen aanspreken die dat wel doen (zie hier meer info over ingrijpen als omstander bij racisme). Want dat blijkt juist effectief, volgens onderzoek (zie hier voor voorbeelden van deze onderzoeken). Dus wanneer je collega bij het koffieautomaat begint af te geven op bijvoorbeeld moslims, loop dan niet zo snel mogelijk weg zodra je koffie hebt maar zeg er wat van.
Inclusief Nederlanderschap promoten
Tot slot is de tip om Nederlanderschap zo inclusief mogelijk te maken. Vanuit wetenschappelijk onderzoek wordt gesproken over het creëren van een gemeenschappelijke of overkoepelende identiteit (zie bijvoorbeeld onderzoek van Gaertner & Dovidio, 2011). Dat betekent concreet dat, wanneer je foto’s of een beschrijving maakt van Nederlanders, je ook expliciet mensen van kleur, moslims of mensen met een migratieachtergrond meeneemt, benoemt en laat zien.
Vooral voor de media is dat belangrijke opdracht. Want er zijn natuurlijk geen ‘echte’ en ‘onechte Nederlanders’; dat zou betekenen dat je eersterangs en tweederangs burgers zou hebt. En als we iets kunnen leren van onze Nederlandse geschiedenis is dat we dat idee met volle overgave moeten bestrijden.
Hanneke Felten is senior onderzoeker bij Movisie.
Foto: Pedro Ribeiro Simões (Flickr Creative Commons)