De carrière van Pagée stond in het teken van het versterken van de autonomie en het probleemoplossend vermogen van gezinnen en gemeenschappen. Hij werd geboren op 22 september 1946.
Van Pagée komt uit een gezin van zes kinderen. Vader was dominee en had graag dat zijn zoon Rob theologie ging studeren: ‘Hij wilde een predikantengeslacht en zei altijd: theologie studeren, dat betaal ik wel, voor de rest bekijk je het maar. We zijn nooit diepe vrienden geworden, om het zo maar te zeggen.’
Van Pagée bleek een moeilijke leerling, op school wilde het niet zo lukken, maar geheel onbewust was dat niet: ‘Het was een goede manier om niet aan de verwachtingen te voldoen.’ Hij ging uiteindelijk naar de ambachtsschool en daarna de militaire dienst in. Vervolgens werd hij maatschappelijk werker, ging werken bij de Raad voor de Kinderbescherming en bij de afdeling gezinshuizen van het Sociaal-Agogisch Centrum ‘Het Burgerweeshuis’ in Amsterdam waar hij tot taak had geschikte pleegouders te zoeken.
Vroege carrière en inspiratie
Tijdens deze periode werd hij zich steeds meer bewust van de beperkingen van het traditionele hulpverleningssysteem, dat vaak top-down en aanbodgericht was. Hij zag hoe gezinnen en individuen afhankelijk werden van professionele hulp, wat hun eigen kracht en netwerk ondermijnde. Met een paar collega’s nam hij begin jaren tachtig het initiatief voor de Stichting Op kleine schaal, die zich afwendde van de grote tehuizen en hulpverlening op kleine schaal propageerde.
Er bestond dus wel een andere manier om problemen van gezinnen aan te pakken
Daarmee verdween het onbehagen niet. Eind jaren negentig liep hij op een goede dag tijdens een conferentie ‘ergens een workshop in’ en ontdekte hij de family group conference, een speciale methode van besluitvorming, geïnspireerd door de tradities van de Māori in Nieuw-Zeeland. Het was een openbaring. De workshop bleek een antwoord op zijn vragen over de jeugdbescherming waarmee hij al vanaf het begin had rondgelopen en waarover hij altijd een ongemakkelijk gevoel had. Er bestond dus wel een andere manier om problemen van gezinnen aan te pakken: ‘Ik weet nog dat ik toen fluitend naar huis ging en dacht: nou dat kunnen we hier ook doen.’
Eigen Kracht-conferentie in Nederland
Geïnspireerd door het Nieuw-Zeelandse model zette Van Pagée zich in voor de introductie van een vergelijkbare aanpak in Nederland. De family group conference en het herstelgericht werken, een methode die bemiddelt tussen daders en slachtoffers van een misdrijf, vormen de basis van de Eigen Kracht-conferentie waarvan de eerste in Nederland plaatsvond in mei 2001.
Het uitgangspunt is - Van Pagée liet niet na om dat te benadrukken - eigenlijk heel simpel: ‘Beleg de besluitvorming daar waar hij hoort. Maak het normaal dat mensen zelf de regie over hun leven kunnen nemen en zorg voor onafhankelijke ondersteuning.’ Kern van de methode: maak de kring groter rond de hoofdpersoon, leg het probleem in het midden van die kring en vraag de aanwezigen, de familie, een groep mensen, als eerste om een plan dat draagvlak heeft om daarmee de problemen op te lossen of te verminderen. De deelnemers gebruiken hun eigen kracht om hulp te bieden waar ze dat kunnen en hulp te vragen aan de hulpverlening als dat nodig is.
In 2001 richtte hij de Eigen Kracht Centrale op, een organisatie die zich toelegt op het faciliteren en promoten van deze conferenties. De Eigen Kracht Centrale groeide uit tot een landelijke organisatie die duizenden conferenties heeft georganiseerd en talloze gezinnen heeft geholpen om op eigen kracht hun uitdagingen aan te gaan.
Visie en impact
Van Pagée was kritisch over het traditionele systeemdenken binnen de hulpverlening. In een reflectie over zijn eigen verleden schreef hij: ‘Ze waren mijn families. Ze pasten zich aan mijn manier van werken aan. Ze kwamen naar mijn kantoor, op een door mij gekozen tijdstip. Ze leerden mijn professionele taal. Het ging over mijn uitleg van hun problemen.’
Echte verandering begint bij het erkennen van de kracht en kennis binnen gezinnen en gemeenschappen
Deze zelfkritische blik benadrukte zijn overtuiging dat echte verandering begint bij het erkennen van de kracht en kennis die binnen gezinnen en gemeenschappen zelf aanwezig zijn. Door professionals een stap terug te laten doen en families de ruimte te geven, kunnen duurzamere en effectievere oplossingen worden gevonden. Dat betekent echt niet dat de Eigen Kracht-conferenties als een vorm van hulpverlening moeten worden beschouwd, in plaats van de professionele hulpverlening.
Van Pagée liet daarover nooit een misverstand bestaan. Eigen Kracht-conferenties bieden in de eerste plaats een radicaal andere manier van besluitvorming, waarbij op basis van een familiegroepsplan een beroep kan en soms moet worden gedaan op de deskundigheid van de professionele hulpverlening. Zij zijn nodig, maar niet in charge.
Inmiddels heeft de Eigen Kracht Centrale zo’n 14.000 conferenties georganiseerd in Nederland. Deze conferenties hebben niet alleen bijgedragen aan het oplossen van individuele problemen, maar hebben ook een cultuurverandering op gang gebracht binnen de Nederlandse hulpverlening. Het accent verschoof van een aanbodgerichte naar een vraaggestuurde benadering, waarbij de eigen regie en het netwerk van de cliënt centraal staan.
Erkenning en nalatenschap
De mogelijkheid voor gezinnen om een eigen plan te maken kreeg in 2011 zelfs een wettelijke grondslag. Op 15 maart 2011 nam de Tweede Kamer daartoe een voorstel van Joël Voordewind (CU) aan om daarvoor de wet op de jeugdzorg te wijzigen. Het amendement houdt in dat in de wet wordt opgenomen dat gezinnen met hun netwerk de mogelijkheid krijgen om eerst zelf een familiegroepsplan (een term die door Van Pagée bedacht is) te maken als ze met de jeugdbescherming te maken krijgen.
In 2012 werd Van Pagée geëerd voor zijn baanbrekende werk en ontving hij een koninklijke onderscheiding. Deze erkenning onderstreepte het belang van zijn bijdrage aan de Nederlandse samenleving en de hervorming van de hulpverlening.
De principes van de Eigen Kracht-conferentie zijn overgenomen in verschillende landen
Zijn visie heeft niet alleen in Nederland, maar ook internationaal weerklank gevonden. Pagée gaf workshops en trainingen over de hele wereld. In landen als Japan, Servië en Tsjechië zorgde hij ervoor dat de principes van de Eigen Kracht-conferentie navolging kregen en een plek kregen in de organisatie van de jeugdbescherming. Hij heeft actief bijgedragen aan de oprichting van het Europese netwerk voor Family Group Conferencing. Zijn werk heeft professionals en beleidsmakers geïnspireerd om anders te kijken naar hulpverlening en de rol van de gemeenschap daarin.
Persoonlijk leven
Van Pagée, steevast met een rode sjaal om zijn schouders, was iemand die overtuigend was zonder betweterig te zijn. Hij had een voorkeur voor het onbekende, reden waarom hij heel graag reisde. Hij grossierde in verhalen en koesterde levenswijsheden als ‘de weg ernaartoe is belangrijker dan de bestemming’. Hij geloofde dat de principes die hij in zijn werk toepaste ook in zijn persoonlijke leven essentieel waren: vertrouwen op de kracht van relaties, open communicatie en het gezamenlijk zoeken naar oplossingen.
Hij was een groot muziekliefhebber, als hij niet met anderen in gesprek was, neuriede en floot hij aan een stuk door. Zijn grote passie was de opera. Die liefde was op zijn zestiende ontstaan toen het predikantengezin met moeite in een Simca 1000 met daarachter een Kip-caravan de eerste buitenlandse vakantie in de Alpen had getrotseerd en plaats had genomen op de trappen van het beroemde openluchttheater in Verona om daar naar de opera Norma van Bellini te kijken en te luisteren. De jonge Rob was direct verkocht. Hij werd een gepassioneerde liefhebber, een liefde die hij niet onder stoelen of banken stak. Wie ook maar een sprankje interesse toonde, sleepte hij mee naar voorstellingen. Ook kinderen en kleinkinderen moesten eraan geloven, of zoals hij altijd tegen de laatsten zei: ‘Geen opera zonder opa.’
Zijn overlijden kwam totaal onverwacht. In de nacht na een bezoek aan de opera kreeg hij een hersenbloeding, hij raakte in de ambulance naar het ziekenhuis buiten bewustzijn om daar niet meer van bij te komen. Hij overleed op maandag 17 februari in het bijzijn van zijn geliefden.
Rob van Pagées leven en werk hebben een onuitwisbare indruk achtergelaten op de Nederlandse hulpverlening. Hij was iemand die het verschil maakte. Door zijn inzet hebben duizenden gezinnen de kracht en middelen gevonden om hun eigen problemen op te lossen, gesteund door hun sociale netwerk. Zijn nalatenschap leeft voort in de voortdurende toepassing en ontwikkeling van de Eigen Kracht-conferenties en de blijvende verschuiving naar een meer mensgerichte en empowerende benadering binnen de hulpverlening.
Jos van der Lans is cultuurpsycholoog en publicist. Dit in memoriam is ook verschenen op Canon Sociaal Werk.
Bron: Alexandra Gabrielli, Interview met Rob van Pagée over participatie en samenredzaamheid van burgers op de website van Beroepseer, 29 mei 2015.