Samenwerking tussen provincies laat te wensen over

Politici in de noordelijke provincies hebben onvoldoende oog voor de economische belangen van het Noorden als geheel. Ze gaan voorbij aan het feit dat een aanzienlijk deel van de effecten van economische programma’s in nabijgelegen provincies terecht komt.

Onderzoek naar de gevolgen van projecten gericht op bevordering van werkgelegenheid en bestrijding van werkloosheid, heeft een ‘overloopeffect’ aangetoond. Ofwel er is aangetoond dat er een nauw verband bestaat tussen de bedrijvigheid in de drie noordelijke buurprovincies. Een Groninger die zijn oprit laat bestraten, kan dat doen met klinkers van een betonfirma in Drachten. En de Friezen op hun beurt kunnen hun euro’s uitgeven in het Groninger stadscentrum.

Overloopeffect in kaart gebracht

Het verband tussen werkloosheid en productie en vice versa is genoegzaam bekend. De relatie tussen beiden is in 1962 wetenschappelijk vastgesteld door de econoom Arthur Okun die dit verband als een van de eerste onderzocht voor de Verenigde Staten. In de door hem vastgestelde ‘wet’ bestaat er een onmiddellijke relatie tussen werkloosheid en productie en vice versa. Als iemand werkloos raakt, geeft hij minder geld uit, waardoor de productie daalt. Het omgekeerde is ook waar: wanneer de productie daalt, raken mensen werkloos. Studies naar deze relatie zijn tot nu toe alleen gedaan binnen landen of regio’s. Maar wat in de ene regio gebeurt, heeft effect op de gang van zaken in andere, nabijgelegen regio’s. Ik heb die interactie- of overloopeffecten in kaart gebracht. Dat is in relatie tot de wet van Okun niet eerder gedaan.

Voor mijn onderzoek heb ik specifiek gekeken naar de gevolgen van een stijging van de werkloosheid in Groningen, Friesland en Drenthe voor de productie in hun respectievelijke buurprovincies. Wat blijkt is dat de toename van werkloosheid leidt tot maatschappelijke kosten in de vorm van verloren gegane productie en dat ruim een kwart van die kosten buiten de provinciegrens gemaakt worden. In getallen uitgedrukt betekent het dat 1 procent extra werkloosheid de eigen provincie 90 miljoen euro aan productie kost, en de buurprovincie 30 miljoen. Dergelijke overloopeffecten bestaan ook tussen de andere Nederlandse provincies, alleen zijn ze getalsmatig groter omdat deze provincies meer inwoners tellen.

Provincies stellen eigen belang voorop

Omdat een aanzienlijk deel van de kosten buiten de provinciegrens terecht komt, hebben de drie noordelijke provincies een maatschappelijk belang om daar samen wat aan te doen. En juist daar schort het soms aan. Het komt te vaak voor dat provincies hun eigen belang voorop stellen. Kijk bijvoorbeeld naar het 8-punten plan van de provinciale afdeling van de PvdA Friesland dat op 11 mei 2012 werd uitgebracht. Dit 8-puntenplan was een open stuk, dat als uitgangspunt diende voor de discussie met mensen, bedrijven en instellingen ter versterking van de Friese economie. In dat plan wordt sterk geredeneerd vanuit de eigen provincie; het had als uitgangspunt dat er alles aan gedaan moest worden om de werkgelegenheid in Friesland te behouden.

Plannen om de economie te versterken zijn op zich goed, maar niet als ze voornamelijk gericht zijn op de eigen provincie. Wat beleidsmakers in zo’n geval doen is overigens niet fout, maar het kan véél beter. Bij het aantrekken van bedrijven bijvoorbeeld staan de provincies nog onvoldoende stil bij de vraag waar de nieuwe onderneming het beste zou passen en of het de al aanwezige bedrijvigheid versterkt.

Het Samenwerkingsverband Noord-Nederland is opgericht om in die lacune te voorzien en voor de nodige afstemming te zorgen, maar slaagt daarin nog te weinig. Een voorbeeld is de besluitvorming rond infrastructuurprojecten. De interesse voor aanleg van weg- en spoorverbindingen is in Groningen bijvoorbeeld groter dan in Friesland. Zo was in Friesland de aanleg van een spoorlijn tussen Groningen en Heerenveen, en ook het superbus-project van Wubbo Ockels allang geen optie meer, terwijl daar in Groningen nog serieus over werd nagedacht. Vanuit het eigenbelang kan een provincie weliswaar weinig zien in dergelijke projecten, maar wanneer die projecten in noordelijk perspectief worden bekeken, krijgen ze een veel groter gewicht.

Het ontbreken van dat noordelijk perspectief zit overigens als een mechanisme in het systeem ingebakken omdat politici vooral vanuit partijbelangen denken. Provinciale politici kunnen slechts worden gekozen door kiezers in de eigen provincie. Ze worden daardoor niet beloond voor een beleid dat helpt om werkloosheid in een buurprovincie te bestrijden. Dat drukt hun motivatie om er wat aan te doen.

Oplossing is meer samenwerking

De oplossing is om meer samenwerkingsverbanden tussen provincies, ook grensoverschrijdende, aan te gaan of bestaande samenwerkingsverbanden te activeren, dan wel te voorkomen dat ze buiten spel worden gezet. Juist nu in tijden van economische tegenspoed kunnen zij hun dienst bewijzen, bijvoorbeeld omdat wordt voorkomen dat provincies in een concurrentiestrijd verwikkeld raken waarin ieder voor zich probeert overheidsdiensten en bedrijvigheid naar zich toe te trekken. Superprovincies behoeven niet te worden opgericht, omdat overloopeffecten maar dan tussen deze superprovincies ook dan zullen blijven bestaan. Oog voor en inzicht in overloopeffecten is eigenlijk alles wat daar voor nodig is. Alleen dan kan het regionale beleid van provinciale overheden zo op elkaar worden afgestemd dat het grootst mogelijke effect op een reductie van de werkloosheid wordt gerealiseerd of dat het verlies aan werkgelegenheid tot een minimum wordt beperkt.

J. Paul Elhorst is bijzonder hoogleraar Regionale Economie aan de Rijks Universiteit Groningen.