Schuldenaanpak kan niet om kwijtschelding heen

Schulden hangen ons als een steeds zwaarder worden molensteen om de nek. Met de huidige financieel-juridische aanpak komen we er niet meer uit. Een effectieve aanpak van schulden kan niet om de sociale kant heen. Het moet en kan anders, met een ruimere toepassing van kwijtschelding.

Minister Dijsselbloem gaat met de banken kijken of mensen van wie het huis ‘onder water’ staat verlichting kunnen krijgen, berichtte Trouw op 25 september. Dat is hard nodig want het zijn liefst 1,4 miljoen huishoudens van wie de hypotheekschuld groter is dan de waarde van hun huis. Nu al lukt het 100.000 mensen niet meer om de hypotheek te betalen.

Het zijn typerende gegevens voor de wurgende schuldproblematiek. In een nog penibeler situatie bevinden zich de mensen die zich tot de schuldhulpverlening moeten wenden; hun aantal verdubbelde sinds de crisis tot 89.000. En dan hebben we het nog niet eens over de staatsschuld van 1,2 miljoen euro, wat neerkomt op 26.000 euro per persoon. De crisis lijkt dan over zijn diepste dal heen, schulden hangen als een steeds zwaarder wordende molensteen om onze nek.

Schulden: budgetteren en bezuinigen

Over de oplossing van schulden is sinds jaar en dag weinig discussie: dat is een kwestie van budgetteren en bezuinigen. Financiële problemen worden gezien als eigen schuld en de eigen verantwoordelijkheid van mensen staat voorop. De aanpak is financieel-juridisch: schuldhulpverleners hanteren standaardprotocollen om stabiliteit te creëren, incassobedrijven innen schulden op basis van gestandaardiseerde rechtmatigheid. Voor wie helemaal vastloopt is er eventueel en na veel pijn en moeite de Wsnp, de Wet schuldsanering natuurlijke personen. Drie jaar lang op een houtje bijten van een minimaal inkomen en je bent verlost. Althans, dat geldt voor de enkeling die zich met succes door het gehele traject met alle vernederende procedures – bedelen om een tientje voor een cadeautje voor je kind - heenslaat.

De financieel-juridische aanpak van schulden zit op een doodlopend spoor. Van de weinigen die uit de schulden komen, komt een substantieel deel later weer in de problemen. Natuurlijk, het ligt voor de hand dat de protocollen in werking treden, maar net zoals paracetamol verlichtend werkt bij spanningshoofdpijn maar de oorzaken niet wegneemt, zo zal ook schuldsanering en -beheersing de dieper liggende oorzaken niet wegnemen.

De statuslader werd beklommen door geld te lenen

De huidige aanpak miskent de rol van sociale en sociaalpsychologische factoren, die schulden mede bepalen. Antropoloog Erik Bähre wijst op de behoefte van mensen aan maatschappelijke status. De afgelopen decennia konden steeds meer mensen via consumptie aanzien verkrijgen, terwijl statussymbolen als opleiding, leeftijd en beroep juist minder belangrijk werden. Mooie kleding, auto’s en tv’s waren gaandeweg niet meer voorbehouden aan een kleine elite maar kwamen binnen bereik van vrijwel iedereen. De statusladder werd beklommen door steeds meer geld te lenen – totdat de consumptiezeepbel uit elkaar spatte. Schuldhulpverlener Marc Räkers typeert de huidige situatie als volgt: ‘Eerst stimuleren we zo veel mogelijk mensen volstrekt onverantwoord de kredieten in (hypotheken, consumptieve kredieten, roodstanden, vage financiële producten, etc.), en vervolgens richten we een complete schuldhulpindustrie in die de gevolgen hiervan moet dempen.’

Een effectieve aanpak van schulden kan niet om de sociale kant heen. Op korte termijn valt resultaat te boeken als de schuldhulpverlening meer oog krijgt voor het onvermogen van mensen om hun gedrag te veranderen, zoals bij een depressie of verslaving. De schuldendeskundigen Nadja Jungmann en Roeland van Geuns ontwikkelden een ‘screeningsinstrument’ waarmee schuldhelpers de houdingskenmerken van hun cliënten in kaart kunnen brengen. Vertrouwen in eigen kunnen van de schuldenaar biedt namelijk meer houvast voor schuldhulpverleners dan wanneer zoals nu gekeken wordt naar de omvang en rechtmatigheid van iemands schuld.

Faillissement nieuwe stijl dus eigenlijk, zoals in de Verenigde Staten

Ingrijpender is dat we het dogma loslaten dat schulden altijd en overal tot het uiterste moeten worden terugbetaald. Terugbetalen kan in de regel het uitgangspunt blijven. Maar als we erkennen dat schulden niet alleen een financieel probleem zijn maar ook een sociale en zelfs morele kwestie (en vergeving mogelijk is na zelfreflectie), dan komen andere uitwegen in beeld. In ons boek ‘Verlossing van schuld en boete’ pleiten de economen Marcel Canoy en Robin Fransman voor een vorm van kwijtschelding voor mensen met uitzichtloze aflossingsproblemen. Zij zullen veel in het werk moeten stellen om van hun schulden af te komen – zoals het tijdelijk aanwenden van pensioenkapitaal om de hypotheek af te lossen – maar als dat allemaal te weinig zoden aan de dijk zet, dan mogen ze failliet worden verklaard, inclusief kwijtschelding van hun schulden. Faillissement nieuwe stijl dus eigenlijk, zoals in de Verenigde Staten, waar faillissement wordt benaderd als een kans om opnieuw te beginnen. Niet het brevet van onvermogen en de bestraffende blik naar het verleden, zoals in Nederland nu nog het geval is, maar een optimistische kijk naar de toekomst. In ons land kan een natuurlijke persoon wel failliet gaan, maar dat leidt niet tot het kwijtschelden van de schulden. Zodra iemand weer wat verdient, staan de schuldeisers op de stoep waardoor mensen voor altijd een ‘schuldig’ bestaan blijven leiden.

Het plukken van een kale kip biedt net zo min uitkomst uit de groeiende schuldenproblematiek als ondoordachte kwijtschelding. Kwijtschelding is dan ook zeker geen blanco cheque en alleen een optie als deze moreel juister of financieel gunstiger is dan vasthouden aan bestaande procedures. Maar het is wel een serieuze optie wanneer we werkelijk doortastend de schuldenproblematiek willen aanpakken. De starre financieel-juridische houding waarmee schuldenaren nu worden geconfronteerd zal het probleem alleen maar groter maken.

Stijn Verhagen is lector aan de Hogeschool Utrecht, Lilian Linders lector aan de Fontys Hogeschool en Marcel Ham is hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken. Dit artikel is gebaseerd op hun deze maand bij Van Gennep te verschijnen boek ‘Verlossing van schuld en boete, onorthodoxe oplossingen voor onbetaalde rekeningen’.

 

Op 30 oktober vindt het Nationaal Laboratorium ‘Schuldhulpverlening anders!’ plaats. Doe en denk mee over een beter aanpak van de schuldproblematiek.

 

Een verkorte versie van dit artikel verscheen vandaag in Trouw.

 

Dit artikel is 2667 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (2)

  1. Kwijtschelding is DE oplossing om mensen een mooie nieuwe kans te geven.

    Goedkoper dan de verschrikkelijke bemoeizorg in te zetten waar mensen alleen maar verdriet van ondervinden.
    Deze nare bendes zijn onnodig en veel te duur en maken misbruik van de machteloosheid van deze lieve kwetsbare mensen.
    Na kwijtschelding je ziet ook wel eens dat bijv. ouders schulden aflossen van hun kinderen deze mensen zien weer geluk en ………leren heel erg veel van deze mooie nieuwe kansen en gaan echt geen tweede keer weer geld lenen of iets dergelijks ze pakken het zelf anders aan dat zie je duidelijk in de praktijk.
    Kwijtschelding werkt en haalt weer positievitet terug in het leven mensen willen weer werken of een opleiding kortom ze zien weer een mooie nieuwe toekomst.

    HET BESTE IDEE OOIT VAN DE OVERHEID !
    Ook zijn de schuldbedragen vaak niet zo erg groot maar gewoon niet of nooit af te betalen door de rente………

    Bemoeizorg moet eruit veel te duur al die honderden mensen zijn niet nodig !
    Pesten hoort niet toch ?

    Ga voor een mooie betere wereld overheid kies voor geluk,positiviteit en mooie nieuwe kansen voor iedereen.

    En zorg voor een verbod van leningen bij de minima .
    Grote dure dingen maken niet gelukkig !
    Geef deze mensen een mooie nieuwe schuldvrije toekomst waar ze zelf kansen zien i.p.v deze mensen te jennen met bemoeizorg -pesters/dwarszitters .

    Laat ze niet in de schulden en ellende zitten.

  2. Als eerst wat een mooi artikel.
    Ik behoor tot de groep schuldenaar. Rond het jaar 2000 werd ik lekker gemaakt voor een credit card hoogte 20.000. Achteraf besef ik dat dit een strop om mijn nek is. Jaren ging het goed 2 inkomens niets aan de hand,tot er een scheiding volgde. Zei onze dochter en ik onze schulden, gemeenschap van goederen. Wel bereid mijn schulden af te lossen ,maar na verlies van mijn goed betaalde baan als opticien werd het minder qua aflos capaciteit. Dit kelderde zodanig dat ik uiteindelijk in de schuldsanering(wsnp) terecht kwam. Nog overzag ik de problemen en had een nieuwe partner. De gemeente leek behulpzaam en voor onze kinderen werd een aanvraag gedaan voor kinder opvang toeslag,..ik dacht super. Kan ik extra werken als bus chauffeur en zorgen dat de schulden afnemen. Uiteindelijk krijg ik een beter betaalde baan ,maar moet hier voor wel verhuizen. In overleg met de bewindvoerder mag dit. Wel ga ik particulier huren ivm wacht lijsten, geen probleem zegt ze. Alles lijkt goed te gaan en ik ben tevreden met dat wat ik heb.Helaas ook deze relatie gaat stuk en ik kom alleen te staan met drie opgroeiende kinderen een kale huur van 700 euro, wordt ontslagen en mijn inkomen zakt naar 1100 euro,…rekeningen of mijn kinderen voeden? in overleg gaan met de bewindvoerder ,ik krijg de opdracht huursubsidie aan te vragen, maar de subsidie grens ligt op dat moment op 650 euro? Mijn bewindvoerder wordt ontslagen, en ik krijg een nieuwe uit het zelfde kantoor. De rechtbank voert bij mij geen rede op.Dit gebeurd nog maals en ik krijg een nieuwe. Wel krijg ik te horen dat de maand last stijgt naar 280 euro dit was 43 euro. Mijn moeder springt bij waar ze kan ,want nog maar drie maanden en ik ben schulden vrij. Na mijn tweede betaling ontvang ik een brief dat ik wordt ontslagen zonder schone lei,.ik heb niet voldaan aan de eisen. Maar ik heb geen nieuwe schuld gemaakt,…ahh toch wel ,maar door de post blokkade kwam dit niet bij mij. Ik heb een schuld bij de belastingdienst gemaakt, ivm kinderopvang toeslag. Bijna 8000 euro. Ik had netjes een loonstrook aan de oppas verstrekt met de mededeling dat ze over dit inkomen belasting moest afstaan. Dit laatste is nooit gebeurd aan gezien zij is overleden.
    Nu Jaren later blijkt dat ik een bipolaire stoornis heb, dit betekend voor mij niet dat ik niet kan werken,maar na een psychose door vooral de druk van de deurwaarders ben ik volledig afgekeurd. Heb nu nog maar een inkomen van 800 euro ik heb vrijwillig een bewindvoerder,kosten 103 euro per maand. totaal heb ik een aflos capaciteit van slechts 43 euro per maand.
    De deurwaarders blijven komen en hebben al eens getracht een executie verkoop te houden aan mijn adres. Dit is voor nu niet gelukt door een vormfout van de deurwaarder, maar de toekomst heeft al laten zien dat ze dit weer gaan doen. Dat betekend dat ze alles wat een waarde vertegenwoordigt gaan verkopen op bod. met uitzondering van de kleren aan mijn lijf en eten voor een maand. Mijn koelkast die ik heb gekregen stond op de lijst, mijn hond,mijn fornuis magnetron etc
    Waar denkt u dat ik aanklop als dit word verkocht, nou bij de gemeente eens in de vier jaar mogen de minima inkomens een verzoek indienen voor witgoed oa. De kosten van een executie overstijgen de waarde van al dat wat ik bezit.
    Mijn schulden waren totaal toen ik de wsnp in ging 32.000,…nu door de rentes is het opgelopen naar 64.000…..hmmm tja daar kom ik nooit meer van af,eigen schuld?! Zelf heb ik al eens voorgesteld om mijn weekgeld naar beneden af te ronden naar 25 euro ipv 40 en dan een traject van 5 jaar in te gaan in de vorm van wsnp,maar dat mag niet.

    Nu geef ik niet om spullen en als ze alles verkopen ook goed ,maar als het minder oplevert dan de kosten dan zie ik het nut niet. Ik zit trouwens niet thuis te wachten op de volgende deurwaarder,..nu ben ik vrijwilliger bij een instelling om lotgenoten te helpen. Dit bewijst meer dan eens dat a ik wel kan werken en b het is tijd voor verandering. En ja ik zal nooit meer geld lenen.

    Als mijn globale verhaal ergens voor gebruikt zou kunnen worden qua onderzoek of test case dan werk ik hier graag aan mee! Het is geen onwil! Wat ik vooral betreur is dat ik nu leef op kosten van de werkende Nederlander. En de kosten blijven oplopen elke maand zie ik dat weer. Ik ontvang door mijn huidige situatie echt elke vorm van subsidie eigenlijk te triest voor woorden.

    Overigens het is geen klaag reactie het betreft enkel een realistische kijk op wat is.
    Vr Gr Danny Jacksteit

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.