In de praktijk van het sociaal werk ontbreekt vaak historische kennis. Geschiedenis zou iets zijn wat achter ons ligt, en niet relevant is voor de uitvoerende praktijk. Ik keer me tegen deze gedachte. Immers, kennis van sociaalhistorische processen geeft inzicht in huidige vraagstukken, en in hun verschijningsvormen, gekozen oplossingen en verandermogelijkheden.
Betekenisvol instrument
Historische kennis geeft bovendien informatie over de wisselende antwoorden, de verschillende constructies die in de loop van de tijd zijn ontstaan. Zoals de positie van specifieke doelgroepen in de samenleving, het gevolgde sociaaleconomisch beleid van de overheid, de politieke besluitvorming en de invloed daarvan op sociaal-politieke verhoudingen en eveneens de visies op en posities van het sociaal werk.
Ook is historische kennis een betekenisvol instrument bij het ontwerpen, aanpassen en uitvoeren van beleid en methodieken alsook bij de evaluatie van die praktijk. Ze draagt bij tot het begrijpen waarom situaties zijn zoals ze zijn en soms zo moeilijk veranderbaar blijken. Ofwel, ze geef de grenzen en beperkingen van het sociaal-professioneel handelen aan.
Als lerende professional wil je weten wat er werkt, voor wie en waarom. Daarbij past ook historische nieuwsgierigheid. Met andere woorden evidence based practice verbinden met history based knowledge. Het gaat dan om toepasbare historische kennis – vergelijkbare processen, argumenten, tradities en praktijken - die als input kan fungeren voor innovaties en nieuwe dan wel aangepaste interventies voor hedendaagse problemen en vraagstukken.
Historisch puzzelen
Sociaal werkers hebben sowieso verhalen nodig om hun werk goed te kunnen doen. Het draait bij een lerende terugblik om wat al dan niet heeft gewerkt., En om beantwoording van de vraag hoe professionals, bewoners, beleidsmakers, organisaties, instellingen en andere belanghebbenden situaties en processen in het verleden hebben ervaren en beleefd. Professioneel handelen impliceert ook terugdenken in de tijd oftewel historisch puzzelen.
Het gaat niet om historische waarheidsvinding, maar om betekenisgeving
Het in kaart brengen van de leefwereld van bewoners, het noteren van ervaringen van sociaal werkers, en de reconstructie en deconstructie van lokale en maatschappelijke geschiedenissen en verhalen kunnen bijdragen aan reële oplossingen. Daarbij gaat het om de beantwoording van de vraag naar het eigenlijke probleem. En om achter het verhaal zelf te komen, wie waren erbij betrokken, en wat is de context ervan?
Juist de context is belangrijk. Deze wordt namelijk bepaald door een in het verleden gevormde combinatie van culturele, relationele en tijdsgebonden factoren. En is van invloed op het uitvoerend handelen. Het gaat niet om historische waarheidsvinding, maar om betekenisgeving. Waarom zijn de dingen zoals ze zijn? Welke aannames liggen aan bepaalde situaties en meningen ten grondslag? En kloppen die met de realiteit? Waar vloeien ze uit voort?
Inspirerend verleden
Sociaal werkers zijn geen historici. Dat ze daartoe niet zijn opgeleid klopt, maar dat neemt niet weg dat sociaal werkers meer historisch bewust mogen zijn. Dat ze kennis uit verleden nuttig weten te gebruiken als instrument en voedingsbodem voor hun professioneel handelen. Professionaliteit is niet alleen een kwestie van resultaatgericht vooruitzien, maar ook een zaak van kritisch terug durven te zien. Het niet willen leren van het verleden is de facto een vorm van vermijdgedrag.
Of sociaal werkers het leuk vinden of niet zij worden vrijwel altijd geconfronteerd met de effecten van de praktijken en het beleid van hun voorgangers. Met die geschiedenis moeten ze zich zien te verhouden, omdat het verleden doorwerkt in het heden. Welbeschouwd is iedere professional de executeur testamentair van haar of zijn voorganger. Belangrijker nog is dat historische kennis sociaal werkers kan inspireren. Een aanzet kan geven tot actie en als baken kan fungeren voor een intelligente omgang met de toekomst. Noem het een vorm van zelflerende strategie.
Taakverrijking
Een sociaal werker die kiest voor een dergelijke strategie beschouwt het verleden als inspiratiebron op zijn zoektocht naar oplossingen. Het leren van minder en meer geslaagde praktijken uit het verleden voorkomt dat sociaal werkers zich blindstaren op het veelal kortetermijndenken van politiek, beleid en uitvoering. Door verschillen tussen nu en toen te zien, kunnen zaken die vanzelfsprekend lijken ter discussie worden gesteld.
Het betrekken van het verleden in hun professionele praktijk maakt sociaal werkers bewust van alternatieven en kan ze tot ander handelen aanzetten. Ervaringen en voorbeelden uit het verleden kunnen sociaal werkers helpen om creatief na te denken over problemen van nu en maakt ze bewust dat hedendaagse fenomenen niet onveranderlijk zijn. Het vergaren en verwerken van historische kennis, leidt niet zozeer tot taakverzwaring, maar vooral tot taakverrijking van het sociaal werk.
Toby Witte is emeritus lector Maatschappelijke Zorg en Sociaal Beleid en momenteel voorzitter van de Associatie Werkplaatsen Sociaal Domein. Deze bijdrage is een sterke verkorte versie van Tegen sociaalhistorische bewusteloosheid. Historische kennis als instrument van het sociaal werk
Foto: emmapatsie (Flickr Creative Commons)