Bestuurskundigen Arjen Boin en Stavros Zouridis belichten in hun vorige week verschenen boek ‘Institutioneel crisis management’ vanuit het perspectief van institutionele crisis het functioneren van de Haagse politie tijdens en in de nasleep van de noodlottige arrestatie van Mitch Henriquez in de zomer van 2015.
Henriquez roept bij het verlaten van het festivalterrein van Night at the Park in het Haagse Zuiderpark grappend tegen agenten dat hij een wapen bij zich heeft. Wanneer hij na een waarschuwing deze uitspraak herhaalt, besluiten de agenten hem aan te houden. Tijdens de aanhouding wordt Henriquez onwel en hij overlijdt de volgende dag in het HagaZiekenhuis.
Reeds bestaande spanningen komen op scherp te staan
In de Schilderswijk wordt de week daarop vier avonden en nachten gedemonstreerd waarbij rellen uitbreken. Hoewel Henriquez niet uit de Schilderswijk afkomstig is en ook de aanhouding niet in deze wijk plaatsvond, komen reeds bestaande spanningen tussen burgers uit de Schilderwijk en de Haagse politie door deze gebeurtenis op scherp te staan.
Volgens de analyse van Boin en Zouridis leidde dit tot een institutionele crisis bij de Haagse politie: een periode van snel dalend vertrouwen in een publieke organisatie naar aanleiding van mediadynamiek en politieke dynamiek volgend op een kritiek incident.
Filmpjes van de arrestatie veelvuldig gedeeld
Bij de arrestatie van Mitch Henriquez waren filmpjes van de arrestatie gemaakt door omstanders die veelvuldig bekeken en gedeeld werden op social media van cruciaal belang. De filmpjes spraken het eerste persbericht van het OM – dat Henriquez onwel was geworden in het arrestantenbusje – tegen.
De beelden laten zien dat Henriquez reeds buiten bewustzijn naar het busje werd gedragen en dat omstanders de agenten ter plekke al terechtwezen op hun hardhandige optreden. Mede op basis van deze beelden als bewijsmateriaal oordeelde de rechter uiteindelijk ‘dat [slachtoffer] als gevolg van de geweldshandelingen van verdachte, meer in het bijzonder door de nekklem, is komen te overlijden.’
Klaagmuur en plek voor samenzweringstheorieën?
Boin en Zouridis betogen dat mediadynamiek – van traditionele en social media – een cruciaal onderdeel vormt van institutionele crises. In hun analyse zijn zij vooral kritisch op de rol van social media: deze worden beschreven als klaagmuur of plek voor samenzweringstheorieën.
De onderzoekers stellen dat op social media in principe ieder gerucht – hoe ongeloofwaardig ook – vleugels kan krijgen. En dat door de escalerende rol van media mensen tot een negatief oordeel komen over een organisatie die ze niet goed kennen en nauwelijks begrijpen.
Toegegeven, iedere gebruiker ervaart dat social media bij lange na niet de kritisch constructieve publieke sfeer benaderen waarvan men ooit dacht en hoopte dat het zou zijn. Toch is de analyse van de rol van social media als fact free-vrijplaats bij institutionele crises eenzijdig. Het zou jammer zijn als door deze analyse de legitimiteitscrisis waarmee ook media als institutie te kampen hebben, zou worden versterkt.
Social media publiek als koor in Griekse tragedie
Tegenover het beeld van social media gebruikers als klagers of complotdenkers wil ik een analyse zetten die volgens mij de rol van social media in deze en soortgelijke cases beter kan duiden. Handelen van street level-ambtenaren in het algemeen en politie in het bijzonder wordt steeds vaker gefilmd en openbaar gemaakt via social media.
Criminoloog Hans Toch gebruikt in zijn boek ‘Cop Watch’ voor social media-publiek de metafoor van het koor in de Griekse tragedie . Na elke scene geeft het koor commentaar op de dramatische gebeurtenissen op het toneel, ze framen als het ware de gebeurtenissen en verwoorden hierbij het morele geweten van het publiek. Ze zijn dus geen klagers of complotdenkers, maar actieve betrokkenen die vormgeven aan de interpretatie door het publiek.
Framing in een lopende discussie over etnisch profileren
Dit is precies wat er gebeurde in de casus Henriquez. Wat Boin’s en Zouridis’ analyse van social media activiteit en sentiment niet laat zien is dat op social media de gebeurtenissen geframed werden in een lopende discussie over etnisch profileren en politiegeweld tegenover minderheden.
Deze discussie werd niet, of in ieder geval niet alleen gevoerd door verveelde ‘reaguurders’ vanuit de luie stoel op comfortabele afstand, maar door ervaringsdeskundigen: inwoners uit achterstandswijken en burgers met een migratieachtergrond. Zij zijn wel degelijk bekend met de organisatie waarover zij spreken en deze tragische gebeurtenis geeft betekenis aan wat zij soms ook ervaren. Op deze manier leveren zij als betrokken burgers kritische feedback op het handelen van de organisatie.
Social media ingezet voor ‘sousveillance’
Traditionele nieuwsmedia deden altijd al aan dergelijke framing, nieuw is echter dat, als gevolg van de opkomst van smartphones en social media, deze technologieën als ‘weapons of the weak’ worden gebruikt. Een begrip dat politicoloog James Scott al ruim voor het digitale tijdperk toepaste op alledaagse vormen van kritisch verzet tegen instituties.
In dit geval worden social media ingezet voor sousveillance, de tegenhanger van surveillance waarbij monitoring niet van bovenaf, maar van onderop - vanuit de burger - plaatsvindt. Misstanden en onrecht die voorheen op individuele basis ervaren werden, krijgen nu bewijslast en een groter publiek.
Misschien wordt dit beeld onterecht gegeneraliseerd naar de organisatie als geheel, zoals Humberto Tan’s vergelijking van de Haagse politie met Amerikaanse politie, maar kritiek kan wel degelijk terecht zijn in specifieke situaties, zoals in de casus Henriquez waarbij onnodig geweld bewezen werd.
Profiteren van de kritische tegenmacht
Het onderzoek van Boin en Zouridis belicht vooral de eroderende werking van crises zoals deze op het vertrouwen in publieke instituties. Adviezen zijn gericht op het voorkomen en beheersen van crises – en dus ook van deze mediadynamiek.
Een nadere blik op de rol van social media laat zien dat organisaties juist kunnen profiteren van kritische tegenmacht en positieve verandering wanneer zij terecht op misstanden worden gewezen. Zelfs wanneer het om incidenten gaat en niet om structurele misstanden kunnen lessen getrokken worden – waar de Haagse politie ook toe bereid blijkt.
Sousveillance door burgers met smartphones en social media vergroot de openbaarheid waarin overheidsorganisaties opereren van een kleine kring van direct betrokkenen tot een potentieel wereldwijd publiek als beelden ‘viral’ gaan. Door street level-ambtenaren wordt dit vaak als ongemakkelijk ervaren en het kan het professioneel handelen belemmeren door verlammende, ‘chilling’ effecten.
Toch is het deze feedback waarvan publieke organisaties kunnen en zouden moeten leren. Aan de onderzoekers dus de boodschap: neem de betrokkenheid van social media publiek serieus en aan de organisaties in crisis de boodschap van Churchill die ook in het boek wordt aangehaald: ‘Never let a good crisis go to waste’.
Rianne Dekker is universitair docent bij het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap van de Universiteit Utrecht. Zij doet onderzoek naar social media gebruik door publieke organisaties en burgers – onder meer in het kader van het onderzoeksproject Medi@4Sec.
Foto: Youtube