Meedoen aan kunst en cultuur is goed voor mensen; dat zullen velen beamen. Toch is er in het sociale domein maar beperkt aandacht voor, terwijl het voor leefbaarheid, welzijn en zorg van groot belang kan zijn.

Uit onderzoek blijkt dat mensen deelname aan kunst en cultuur als positief ervaren, ze kunnen er een geluksgevoel door krijgen (o.a. Belfiore & Bennett 2010; Trienekens & Van Miltenburg 2009). Maar hoe een positief gevoel wordt opgewekt door het deelnemen aan kunst en cultuur en hoe de impact voor individuen en samenleving tot stand komt, is nog niet samenhangend beschreven. Sinds het begin van deze eeuw is er meer belangstelling voor deze onderwerpen. Vooral naar de werking van muziek is onderzoek gedaan vanuit verschillende disciplines.

Muziek is een krachtig verbindend middel

Door onder anderen Scherder (2015) is onderzoek gedaan naar wat er gebeurt als we naar muziek luisteren of als we muziek maken. Hij geeft onder meer aan dat kunst het brein uitdaagt en opwinding en een gevoel van liefde veroorzaakt voor wat iemand hoort, ziet of meemaakt. Dit komt tot stand door een samenspel van hersenstam, amygdala en de prefrontale cortex.

Als illustratie van het maatschappelijk effect van muziek schetst muzieksocioloog DeNora de toepassing ervan bij het oplossen van conflicten. Ondanks dat muziek als een universele taal blijkt te worden gezien, is een voorwaarde om muziek effectief in te zetten bij conflictoplossing dat de achtergrond, de herkomst ervan wordt begrepen.

Vanuit een meer op de samenleving gerichte benadering wordt muziek ook beschouwd als een belangrijk middel bij sociale actie. Het is de niet-cognitieve basis van de vaardigheid/bereidheid om te handelen, om actie te ondernemen; het helpt het voelen, het bewustzijn (Martin 1995).

Garofalo toont in het Handbook of music and emotion hoe bepaalde muziek een manier is om de samenleving te ordenen in subgroepen/culturen en hoe muziek(plezier) een vorm van verzet kan worden tegen repressie en een middel om hulp en solidariteit op te roepen (Live Aid, Band Aid). Uit het gegeven dat muziek ook ingezet is en wordt voor politieke propaganda van totalitaire regimes, blijkt dat het ook zonder wetenschappelijke onderbouwing gezien wordt als een krachtig verbindend middel.

Kunst op recept voor wijkteams

Op persoonlijk niveau weten we dat muziek en andere vormen van kunst kunnen zorgen voor positieve ervaringen. Muziek – naast andere kunstvormen – is een krachtig middel; het spreekt de oerlagen van ons bewustzijn aan, naast meer cognitieve lagen. Als positieve ervaring helpt het om mensen zich prettiger te doen voelen en (meer) eigenwaarde te ontwikkelen. Op persoonlijk niveau draagt het bij aan empowerment, als zodanig een binnen het sociale domein belangrijke doelstelling.

Meer geredeneerd naar de veranderingen in zorg en welzijn is van belang dat we weten dat mensen die zich prettiger voelen minder vaak een beroep doen op de dokter en op andere vormen van zorg, wat een besparing betekent. Voor wijkteams, bijvoorbeeld, kan het dus heel interessant zijn om zich, meer dan nu het geval is, bezig te houden met activiteiten die zorgen voor positieve ervaringen. Kunst op recept , een project van het Trimbos-instituut, een samenwerkingsverband tussen huisartsen en welzijns- en culturele organisaties, is een voorbeeld van een dergelijke activiteit. Mensen die zich herhaaldelijk met psychosomatische klachten melden bij de huisarts worden gestimuleerd deel te nemen aan een kunstproject.

Community-vorming met kunst

Als het gaat om beleving en verbinding op groepsniveau blijkt muziek – en vermoedelijk geldt dit ook voor andere kunstvormen – voor de makers en het publiek een krachtig middel te zijn om samen een ritueel te beleven en zo onderlinge waardering en verbondenheid te ontwikkelen. Ertoe in staat zijn op een dergelijke manier over je medemens te denken, is een belangrijke voorwaarde voor community-vorming. Het ontwikkelen van een veerkrachtige community vereist dat mensen begrip ontwikkelen voor elkaars positie, waardoor ze beter in staat zijn om te gaan met spanningen en conflicten. Het doen ontstaan van dynamische communities is naast persoonlijke empowerment een belangrijke doelstelling van het sociaal werk. Dat was altijd al zo, maar zeker nu is het van belang om burgers te faciliteren meer eigenaarschap te krijgen over hun sociale en fysieke omgeving. Dit is voor sociale professionals in en buiten allerlei teams een belangrijk aandachtspunt, of zou dat moeten zijn.

Eltje Bos is lector Culturele en Sociale Dynamiek bij de Hogeschool van Amsterdam.

Dit is een sterk ingekorte versie van het essay dat zij schreef voor het laatste nummer van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken.
 
Bronnen
Collins, R., Interaction ritual chains. New Jersey: Princeton University Press, 2004
DeNora, T., Emotion as social emergence: perspectives from music sociology. Juslin, P.N. & J.A. Sloboda (eds.), Handbook of music and emotion. Oxford: Oxford University Press, 2010
Fredrickson, B.L., What good are positive emotions? Review of General Psychology 2, p. 300-319, 1998
Scherder, E., Actieve en passieve kunstbeoefening goed voor de hersenen. Boekman 104, p. 4-8, 2015
Sennett, R., Together. The rituals, pleasures, and politics of cooperation. New Haven: Yale University Press, 2012

Afbeeldingsbron: Bas Bogers (Flickr Creative Commons)