‘Voorzitter. Dat ik hier sta als senator is voor mij nog steeds wat onwerkelijk. Als kind had ik dit namelijk nooit durven dromen. Het is statistisch gezien haast onmogelijk voor mij om in deze positie terecht te komen. Ik ben namelijk opgegroeid in een eenoudergezin, in armoede, we hadden een lage sociaal-economische status, en met deze huidskleur... Die cocktail bestaat niet bepaald uit ingrediënten die het vooruitzicht bieden op welvaart, welzijn en invloed.
En toch sta ik hier. De Eerste Kamer is nog steeds de plek waar de kloof tussen burgers en politiek duidelijk zichtbaar is, waarvan de zetels vroeger gereserveerd waren voor de hoge adel en waar de fortuinlijken beslisten over de rest van de bevolking.
Dat ik nu aan deze kant van de kloof sta, tussen de zogenaamd fortuinlijken, voelt als een spreidstand. Met één been sta ik in de voor mij nog altijd overweldigende welvaart en ben ik nu werkzaam op deze plek van invloed. Met mijn andere been sta ik nog steeds in het leven van mijn eerste 25 jaar, waar geldzorgen en anders behandeld worden aan de orde van de dag waren en ik nooit wist of de stappen die ik zette ook zouden leiden tot een beter leven.
Die ervaring maakt dat ik weet wat voor effecten wetgeving die wij hier toetsen, kan hebben op het individu, op de inwoners van dit land en het Koninkrijk, mensen die wel gelijke rechten hebben, maar vaak niet gelijke kansen krijgen. Nu heb ik zelf de kans om mensen te helpen die kloof te overbruggen. Ik hoop dat op verschillende manieren waar te maken.’
Een veelzeggend citaat uit de maidenspeech van Gaby Perin-Gopie.
Niet schamen
‘Bij mij viel het kwartje door de columns van Tim ’S Jongers in de Volkskrant. Ik realiseerde me dat ik me niet hoef te schamen voor het feit dat ik in armoede ben opgegroeid. Integendeel, daardoor heb ik zoveel kennis die waardevoller is dan menig diploma. Dat moedigde mij aan om er ook over te gaan praten, want dat deed ik helemaal niet.
‘Ik kwam als junior ambtenaar uit de kast door te zeggen dat ik dan ook niet had kunnen studeren’
Ik werkte bij het ministerie van Onderwijs toen de studiefinanciering werd afgeschaft. Maar zelf heb ik kunnen studeren dankzij de studiefinanciering en de aanvullende beurs. Het was een hele uitzoekerij toen ik aan het eind van het vwo wilde gaan studeren. Wat kost dat allemaal en is studeren niet alleen bedoeld voor de rijke hockeykinderen? Zo ontdekten we het hele systeem van collegegeld, boekengeld, studiefinanciering en dat allemaal.’
Impact beseffen
‘Bij mij thuis heerste een enorm sterk financieel bewustzijn. ‘Geld dat er niet is, moet je ook niet uitgeven’, zei mijn moeder, die heel sober leefde. Dat moest wel, want ze voedde in haar eentje drie kinderen op. Ze maakte haar middelbare school niet af en bleef daardoor lange tijd afhankelijk van een bijstandsuitkering. Dus ik leende niet, ik heb naast mijn studie altijd gewerkt en zorgde ervoor dat ik zo snel mogelijk afstudeerde.
Toen ze de studiefinanciering wilden afschaffen, kwam ik als junior ambtenaar uit de kast met mijn verleden door te zeggen dat ik dan ook niet had kunnen studeren. Dat werd door mijn collega’s bij Onderwijs weggezet alsof het niet de waarheid was. Er was tenslotte allerlei onderzoek gedaan waaruit bleek dat dit maar voor een heel klein aantal mensen zou gelden.
Een spreidstandburger weet waar hij of zij geluk heeft gehad ten opzichte van anderen
Waar het mij om ging, was dat je moet beseffen wat de impact is op een mensenleven, maar voor die visie was geen ruimte. Er werd vooral naar de cijfers en de bespaarde hoeveelheid geld gekeken, maar in de advisering aan topambtenaren en de minister vind ik dat ambtenaren ook de maatschappelijke impact moeten meenemen. Ik denk dat ik dat sterker besef door mijn spreidstandburgerschap.’
Geluksfactor
‘Een spreidstandburger weet waar hij of zij geluk heeft gehad ten opzichte van anderen. Bij sociale stijging speelt de geluksfactor een belangrijke rol. Je kunt echt niet alleen jezelf op de borst kloppen met ‘als ik het kan, kan iedereen het’, dus eigenlijk is er geen probleem. De American Dream bestaat niet, ook niet hier in Europa of in Nederland. Het systeem werkt veel mensen tegen.
‘Ja, dat kun je nu wel zeggen, maar wat betekent dit in de praktijk?’
Desondanks lukt het een aantal mensen wel om eruit te komen, en zij gebruiken hun kennis en ervaring ook om te kijken naar wat de echte invloed van allerlei maatregelen is op mensenlevens. Hoe sociale stijging juist belemmerd wordt door de omslachtige beleidstaal die vaak wordt gebruikt.
Het politieke bedrijf heeft altijd fantastische verhalen waarin alle problemen worden opgelost. Maar wij, spreidstandburgers, hebben een sterk ontwikkelde bullshit-radar, zo van: ‘Ja, dat kun je nu wel zeggen, maar wat betekent dit in de praktijk?’ Vaak komen er alleen maar meer formulieren en procedures bij, waardoor het voor de mensen om wie het feitelijk gaat nog moeilijker toegankelijk wordt.’
Onverstandig handelen
‘Het is maar een kleine groep in de samenleving die de universiteit heeft gedaan en die op ministeries komt te werken, of op andere beleidsfuncties bij gemeenten of grote organisaties. Maar deze mensen denken vaak wel op een vergelijkbare manier, terwijl de mensen voor wie het beleid wordt gemaakt heel anders in het leven staan. Die hebben een heel andere opleiding en een ander patroon van denken.
We weten inmiddels ook dat mensen die aan het overleven zijn omdat ze geldzorgen of andere stress ervaren op een andere manier denken en dat dit ook tot anders handelen leidt. Soms zelfs tot onverstandig handelen. Veel anderen zeggen dan dat als zij arm zouden zijn, dat ze dan een betere arme zouden zijn, maar ze beseffen niet dat juist de schaarste de oorzaak is.’
Inclusieve werkomgeving
‘Wat vooral moet gebeuren, is dat de spreidstandburgers die op allerlei plekken werken, zich gaan uitspreken. Dat vraagt om een inclusieve werkomgeving, dat iedereen zijn eigen bagage mag meenemen en benutten. Dat is zeker bij de overheid waardevol, omdat je je goed wilt verhouden tot de samenleving en die samenleving zit deels in je organisatie.
‘Jullie snappen het niet, of willen het eigenlijk niet snappen, ik ga die strijd niet aan’
Zelf probeerde ik dat dus eens als junior beleidsmedewerker, maar daarna dacht ik: ‘Laat maar, jullie snappen het niet, of jullie willen het eigenlijk niet snappen, ik ga die strijd niet aan.’ Een open sfeer waarbinnen de mensen die net iets anders naar de werkelijkheid kijken en die vooral de totale mens zien zich ook durven uitspreken, is dus een belangrijke voorwaarde.
Iedereen kent kwetsbaarheden in het leven en het moet geen weging worden van het ene leed ten opzichte van het andere. Het gaat meer over wat je daarmee doet, hoe je die ervaring meeneemt in je mensbeeld en benut in je handelen.’
Vreemde eend
‘Iedere spreidstandburger ervaart zijn leven op zijn eigen manier en verwerkt zijn trauma's op zijn eigen manier. Zelf voel ik een sterke verantwoordelijkheid om dat wat ik in het leven geleerd heb ook te gebruiken, maar het heeft me wat tijd gekost om me voldoende zelfverzekerd te voelen. De financiële kloof waarover ik in mijn speech sprak, is nu wel overbrugd, maar een vreemde eend in de bijt blijf ik mezelf altijd wel voelen. Zoiets van ‘eigenlijk hoor ik er niet bij’. Ik denk dat veel spreidstandburgers dit gevoel wel herkennen, dat delen we met elkaar.’
Marc Räkers is verbonden aan stichting Eropaf!
Foto: Hans Kouwenhoven / Eerste Kamer
(Gaby Perin-Gopie tijdens haar maidenspeech in de Eerste Kamer. Zij is nauw betrokken bij de onlangs opgerichte stichting waarin spreidstandburgers zich verenigden).