Burgers hebben de antwoorden op de crisis

Energiecoöperaties, lokale zorgnetwerken en broodfondsen: voorbeelden waarbij burgers en maatschappelijke organisaties zelf het heft in handen hebben genomen. Dit soort initiatieven toont aan dat Burge(r)meesters zelf antwoorden kunnen formuleren op de grote vragen van deze tijd.

‘Burge(r)meesters’ zijn burgers die worden aangesproken op hun capaciteiten om de toekomst dichterbij te brengen; pioniers en ondernemers met lef, met een eigen visie en vernieuwende praktijk met betrokkenheid voor hun regio. Het idee voor deze geuzenaam ontstond in 2008 tijdens een gesprek over maatschappelijke omslagen met de toenmalige burgemeester van Breda, Peter van der Velden.

Burger is zelf aan zet

De crisis, zo veel is nu wel duidelijk, treft vrijwel iedereen. Voor een oplossing ervan kunnen we niet meer blindelings vertrouwen op instituties, werkgevers, bankiers, verzekeraars, zorgleveranciers en overheid. De burger moet er zelf voor zorgen dat hij aantrekkelijk blijft voor de arbeidsmarkt. Ook moet hij zich meer dan vroeger afvragen aan wie hij zijn spaargeld het beste kan toevertrouwen; hoe zijn langdurige zorgvoorziening er straks uit zal zien en hoe zijn  buurt of straat netjes blijft. De instituties bieden niet meer de zekerheid en garanties die wij gewend waren. De burger is zelf aan zet. Hij moet antwoorden vinden, en verbindingen aangaan om zijn zaken te regelen.

Ambtenaren werden nog niet zolang geleden als beleidsmaker, projectleider of programmamanager vanuit de gemeentelijke, provinciale of nationale overheidsorganisatie geacht toe te zien op de ontwikkeling en uitvoering van beleidsplannen of projecten. Vanuit hun helikopterview overzagen ze op afstand wat er in de maatschappij gebeurde. De dialoog verliep via structuren van vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties.  Top down werden middelen verdeeld en nieuwe producten en instrumenten ontwikkeld om beleid te concretiseren en resultaten te monitoren.

Deze vertrouwde manier van werken en structureren met een focus op resultaat en rekenschap vertoont barsten en werkt niet meer. Grote plannen komen niet meer voor elkaar. Maatschappelijke structuren bieden niet langer antwoorden op de uitdagingen van deze tijd. En de strategische toekomstvisies en plannen die er zijn, kunnen bij gebrek aan middelen niet meer worden uitgevoerd. Daarom zoeken wij naar oplossingen die van onderop komen.

Samen ontwikkelen en doen

Helikopteren in de ijle lucht is te duur geworden. Bovendien zie je vanuit de hoogte niet wat er op de grond gebeurt. Beleidsmakers moeten dalen, dwars door de structuren heen. Weg houvast, weg afstand, weg objectiviteit. Ze moeten zich tussen de burgers bewegen op zoek naar initiatief, voorbeelden en vooral naar vernieuwing. Want vernieuwing is wat we nodig hebben als antwoord op de urgente maatschappelijke vraagstukken. Maar waar hoe vind je die en wat doe je er vervolgens mee?

We hebben een manier ontwikkeld om de innovatiekracht van pioniers en ondernemers met lef lokaal te bundelen en te verzilveren. De methodiek berust op transitiedenken en co-creatie tussen bijzondere ambtenaren, politici, bestuurders en burgers. Co-creatie betekent samen, op basis van gelijkwaardigheid, iets nieuws ontwikkelen en daarbij zelf ook veranderen. Transitiedenken is gebaseerd op een theorie van maatschappelijke verandering. Transities zijn omslagen in manieren van doen, denken en organiseren. Het co-creatieproces vindt plaats tussen burgers die zich betrokken voelen bij hun gemeenschap (burgermeesters) en lokale bestuurders en beleidmakers die niet bang zijn om te vernieuwen en zo nu en dan de touwtjes te laten vieren. Voor de Burgermeester Academie gaan ambtenaren op diverse locaties in Nederland het gesprek aan met burgermeesters en ambtenaren die betrokken zijn bij succesvolle transitieprojecten op het gebied van onder andere duurzame energie, gebiedsontwikkeling, wijkparticipatie, jeugdzorg en asielopvang.

Nu nog worden vaak plannen door beleidmakers in hun werkkamer voorgekookt. Burgers en maatschappelijke instellingen mogen daar weliswaar hun zegje over doen, maar de grenzen zijn dan al getrokken. De traditionele vorm van participatie is er niet op gericht de creativiteit en innovatiekracht van burgers te benutten en leidt niet tot antwoorden op de vraagstukken waar Nederland zich de komende jaren voor gesteld ziet.  Beleidsmakers stellen in contact met burgers te vaak hun eigen processen centraal en houden vast aan formele procedures, beleidsplannen en organisatievormen. Nieuwe antwoorden, oplossingen en handelingsperspectieven komen ook daardoor onvoldoende uit de reguliere ambtelijke bestuurlijke en politieke beleidvormingsprocessen. Wij nodigen bestuurders uit om hun innovatieve beleidmakers in direct contact te brengen met  innovatieve burgers en zo een eerste stap te maken in de richting van een open innovatieproces.

Pepik Henneman is eigenaar van Meneer de Leeuw en Debora Timmerman is eigenaar van Springtij Communicatie. De ‘Burgermeester Academie’ is een initiatief van Meneer de Leeuw, Over Morgen en Springtij Communicatie en wordt georganiseerd vanuit de Burgermeester Academie Stichting. De academie is ontwikkeld door een netwerk van transitiedenkers, burgermeesters en koplopers binnen de overheid.

Het ‘Burgemeesterboek’ is online te lezen en te bestellen op: http://screenbook.nl/burgermeesterboek/. Het Burgermeesterboek is tot 30 april te verkrijgen tegen een lagere prijs.