Wereldwijd hebben we te maken met ontwrichting - door politieke conflicten, terreur, natuurrampen - en existentiële bedreigingen, door klimaatverandering en sterke afname van de biodiversiteit. Om te midden van al deze tegenslag en wereldwijde problemen overeind te blijven, hebben kinderen en jongeren veel veerkracht nodig. De grote vraag is of ze wel over voldoende weerstandsvermogen beschikken, en of we dat met zijn allen zouden kunnen vergroten. Ik denk dat dat laatste zeker mogelijk is.
Veranderlijk en dynamisch
Mijn keuze, om de dynamiek en rekbaarheid van kinderen en jongeren onder de loep te nemen, is belangrijk. Immers, zij krijgen straks het meeste te maken met de gevolgen van bijvoorbeeld de opwarmende aarde. Je zou het een geluk bij een ongeluk kunnen noemen, maar uit mondiale observaties en studies blijkt dat veel kinderen en jongeren tegenslagen relatief goed kunnen verwerken en hiervan terugveren. Er zijn genoeg jonge mensen die ook bij tegenslag veerkrachtig opgroeien. Hoe kan dat? Voor een antwoord op die vraag, moeten we kijken naar de factoren die van invloed zijn op het menselijke incasserings- en herstelvermogen.
Onze veerkracht is dynamisch en past zich telkens aan
Veerkracht is het product van meerdere factoren: biologisch, psychologisch, sociaal en de bebouwde en natuurlijke omgeving om ons heen. In zijn brede definitie is veerkracht: ‘het vermogen van een systeem - of het nu een kind, gezin, economie, stad of ander complex systeem is - om zich met succes aan te passen aan uitdagingen die de functie, het voortbestaan of de ontwikkeling van het systeem bedreigen.’
Onze veerkracht wordt voor een belangrijk deel bepaald door onze relaties en interacties met anderen. Daarnaast spelen ook externe systemen, zoals gezin, onderwijs en gemeenschap, een rol van betekenis. Omdat die externe systemen continu veranderen, is onze veerkracht dynamisch en past zich telkens aan.
Wederzijdse beïnvloeding
Wetenschappelijk onderzoek naar de ontwikkeling van de veerkracht van kinderen en jongeren laat zien dat wereldwijd vergelijkbare psychologische factoren een rol spelen. Zij vormen als het ware een shortlist waaraan het weerstandsvermogen is af te meten. Ordinary Magic, de titel van mijn boek uit 2014 over veerkracht, verwijst ernaar. Ze duidt op de fundamentele menselijke aanpassingssystemen. Ze verwijst met andere woorden naar de kracht van de belangrijkste psychosociale beschermingen die een mens ter beschikking staan.
De externe systemen die cruciaal zijn voor de veerkracht van kinderen zijn, ik sprak er zojuist over, onder meer gezin, school, economie en gemeenschap. Net als de menselijk veerkracht ontwikkelen zij voortdurend en werken ze op elkaar in. Hoe ze dat precies doen, is onderwerp van studie voor een met de ontwikkelingen mee evoluerend wetenschappelijk onderzoek naar veerkracht.
Wat we uit onderzoek tot nu toe weten, is dat de menselijke veerkracht het beleid en de praktijk in de verschillende domeinen beïnvloedt en vice versa. Oftewel, ze werken op elkaar in, en kunnen elkaar verzwakken of versterken.
Op grond van de bestaande kennis kunnen we drie belangrijke strategieën destilleren om de veerkracht van jongeren te vergroten:
- Vermindering van risico's en tegenslagen
- Verhoging van middelen en kansen
- Mobilisering van krachtige en adaptieve systemen die de positieve ontwikkeling en veerkracht van jongeren stimuleren
Drie strategieën
Deze drie strategieën hebben specifieke relevantie voor het versterken van de veerkracht van jongeren in de grote steden. Ze spelen namelijk in op het gegeven dat de veerkracht van kinderen en jongeren niet alleen afhangt van hun ouders, maar ook van de samenleving als geheel. Sterker nog, de facto staan de strategieën voor een ander, integraal perspectief op de gezonde ontwikkeling van ouder én kind.
Onderzoek pleit voor goed getimede interventies die gevoelig zijn voor cultuur en context. Deze interventies en strategieën behelzen investeringen in een gezonde ontwikkeling van kinderen die zo vroeg mogelijk beginnen en gedurende de hele ontwikkeling van het kind en de jongere doorgaan. Ten slotte stellen succesvolle strategieën kinderen en jongeren in staat om hun stem te laten horen en zelf het voortouw te nemen bij de voorbereiding op, en de verwerking van tegenslag.
Veel succesvolle inspanningen om kinderen en jongeren te helpen herstellen van tegenslag combineren deze drie strategieën. Ze stellen jongeren en kinderen in staat om initiatief te nemen, en helpen hen bij het zelfstandig oplossen van problemen. Ook stimuleren ze een gevoel van eigen verantwoordelijkheid en verbondenheid. Daarnaast bevorderen ze probleemoplossend leiderschaps- omgangs- en arbeidsvaardigheden. En niet in de laatste plaats bieden ze kinderen en jongeren hoop voor de toekomst.
Beleid voor bevorderen veerkracht
Overheden kunnen veel leren van de resultaten en aanbevelingen van onderzoek naar veerkracht van kinderen en jongeren. Als bijvoorbeeld het gemeentebestuur van Rotterdam een mondige en weerbare bevolking wenst – en welk bestuur wil dat niet? – dan moet het een beleid voeren dat de veerkracht van zijn jongere inwoners bevordert, in elke fase van hun ontwikkeling en met behulp van alle systemen die daarop van invloed zijn.
De toekomst van onze kinderen en jongeren, maar ook die van de samenleving als geheel is afhankelijk van de vraag of we met zijn allen de potentiële veerkracht van de jeugd versterken. Onderzoek toont aan dat dit niet zozeer een kwestie is van kunnen, maar vooral van willen.
Dit artikel is gebaseerd op de lezing van Ann Masten gehouden bij de aanvaarding van haar eredoctoraat aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op dinsdag 8 november 2022. Masten bekleedt de Irving B. Harris leerstoel aan het Institute of Child Development aan de Universiteit van Minnesota.
Foto: Dark Dwarf (Flickr Creative Commons)