Dat de samenleving veroudert, is een gegeven. Wie er nog van overtuigd is dat dit slechts een tijdelijk verschijnsel is, leeft in een droomwereld. Tot 2038 stijgt het aantal personen van 65 jaar en ouder het hardst tot 4,7 miljoen personen, daarna tot ongeveer 2055 vlakt de stijging af tot 4,8 miljoen. Maar daarna neemt het weer toe tot 5,4 miljoen personen in 2070, wat meer dan 25 procent van de bevolking is (CBS, 2024)1.
Onvoldoende oog voor urgentie
Toch zien we de urgentie van dit vraagstuk onvoldoende terug in politiek en beleid, ondanks alle goede voornemens in verkiezingsprogramma’s. Die staan vol met mooie beloften over ouderen, en dan vooral over zorg; meer verpleeghuisplekken, meer zorg in de wijk, minder regels in de ouderenzorg, meer mantelzorgwoningen en gecombineerde woon-zorg locaties.
Eenmaal vastgelegd in regeerakkoorden en beleidsplannen, komt van die beloftes doorgaans weinig terecht
Maar eenmaal vastgelegd in regeerakkoorden en beleidsplannen, komt van die beloftes doorgaans weinig terecht, zo hebben we ook de afgelopen jaren gezien. We kunnen een discussie voeren over wie daar schuldig aan is: politici die te grote beloften doen, aanbieders die te weinig moed tonen om het anders te doen of zorgverzekeraars die professionals en bestuurders te weinig ruimte bieden daadwerkelijk anders te werken. Dat is vast allemaal een beetje waar, maar er is meer aan de hand.
Blikvernauwing en tegenstrijdig beleid
Ook de blikvernauwing die in ontstaat als we het over vergrijzing hebben speelt een rol. Al snel gaat het dan over zorg, kwetsbaarheid en dementie. We focussen anders gezegd te veel op afzonderlijke domeinen, vooral de zorg, en daarbinnen op specifieke groepen, zoals mensen met dementie. Maar het vraagstuk is te groot voor geïsoleerde beleidsterreinen of doelgroepen, het raakt de hele samenleving.
Ouderenbeleid wordt onvoldoende verbonden met andere beleidswensen en generaties
Ouderenbeleid is nu nog vaak een apart (zorg)onderwerp en wordt onvoldoende verbonden met andere beleidswensen en generaties (RVS, 2025). Dat leidt tot tegenstrijdig beleid: we willen enerzijds dat mensen meer gaan mantelzorgen, maar anderzijds verwachten we dat ze meer betaald werk gaan doen.
We willen samenleven en zorgen makkelijker maken, maar zijn niet in staat kostendelersnorm aan te pakken
We willen dat mensen langer thuis blijven wonen, maar doorbreken niet de marktwerking en sturen op efficiency waardoor er geen winkels, huisarts of openbaar vervoer in de buurt is. We willen samenleven en zorgen makkelijker maken, maar zijn niet in staat om regels die dat in de weg staan, zoals de kostendelersnorm structureel aan te pakken.
Kansen worden gemist
Behalve tot tegenstrijdig beleid mist deze beperkte blik ook de kansen om meer draagkracht te creëren voor noodzakelijke, en soms lastige maatregelen. Want als jongeren zelf geen enkel perspectief hebben op de woningmarkt, hoe kan er dan samenlevingsbreed draagvlak ontstaan voor het bouwen van woningen voor ouderen?
Als lokale burgerinitiatieven steeds vastlopen op tijdelijke financiering, hoe kunnen ze dan tot wasdom komen?
Als we vast blijven houden aan dwingende eisen voor ouderenzorg, hoe kunnen waardevolle intergenerationele vormen van ondersteuning, zoals gecombineerde kinderopvang en dagbesteding voor ouderen, dan de stroom mee krijgen?
Als lokale burgerinitiatieven zoals Voorzorgcirkels opbloeien, maar voor het zeer beperkte budget dat ze nodig hebben, steeds vastlopen op tijdelijke financiering, hoe kunnen ze dan tot wasdom komen (Canoy, 2025)?
Integraliteit leidt tot verlamming
Hoe moet het dan wel? Vaak gehoord antwoord is dan dat we op zoek moeten naar meer integrale oplossingen. Wij zijn daar niet van overtuigd. Integraliteit leidt vaak tot zulke brede beleidsvoornemens met zoveel betrokken actoren, dat het gemakkelijk leidt tot verlamming.
Ondanks de goede bedoelingen en inzet, hebben we dat ook gezien rond de vele akkoorden die de afgelopen jaren zijn gesloten rond zorg en welzijn. Deze bevatten mooie voornemens, maar leiden vooralsnog tot weinig concrete veranderingen.
Meer praktische samenhang nodig
De oplossing is niet een allesomvattende aanpak, maar meer praktische samenhang organiseren. Dat kan door meer ruimte – en financiering – te bieden voor lokale initiatieven van burgers. Dat doet recht aan die lokale initiatieven, geeft burgers grip en bevordert een duurzaam karakter.
Dat kan door traditionele grote eengezinswoningen geschikt te maken voor meerdere huishoudens
Dat kan ook door te stimuleren dat gebouwen en diensten door verschillende bevolkingsgroepen, jong én oud, in gezamenlijkheid gebruikt kunnen worden. Dat kan door traditionele grote eengezinswoningen geschikt te maken voor meerdere huishoudens. Zo kan een brede beweging in de samenleving ontstaan, die weer volgende bewegingen teweegbrengt, oftewel een rimpeleffect in gang zet.
Het is belangrijk te gaan erkennen dat de verouderende samenleving iets is van ons allemaal
Dat is allemaal niet per se duurder en ingewikkelder dan hoe we het nu doen. Het is in veel opzichten waarschijnlijk goedkoper en duurzamer. Maar het vraagt moed om ruimte te creëren, uit te gaan van vertrouwen en hindernissen in beleid weg te nemen.
Het is belangrijk te gaan erkennen dat de verouderende samenleving iets is van ons allemaal. In partijprogramma’s, regeerakkoorden en in beleid. Dan kunnen we tegenstrijdig beleid omzetten in beleid dat sociale initiatieven de stroom mee geeft: goed voor ouderen en voor de hele samenleving.
Jet Bussemaker is voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving en hoogleraar wetenschap, beleid & maatschappelijke impact aan Universiteit Leiden. Ageeth Ouwehand is lid van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving en bestuurder bij 's Heeren Loo. Lees het rapport Het rimpeleffect (RVS, 2025).
Noot:
- Centraal Bureau voor de Statistiek (2024). Dashboard bevolkingsprognose. Geraadpleegd op 28 juli 2025, van https://dashboards.cbs.nl/v6/dashboard_bevolkingsprognose/.
Foto: Omroep Zeeland (Flickr Creative Commons)