Sociale cohesie maakt het leven langer en gezonder

Mensen in zogenaamde ‘Blue zones’ worden ouder dan wij en blijven veel langer gezond. Ze eten minder, bewegen meer, houden siëstas en hebben sterke familiebanden. Daar kunnen wij nog wat van leren. Zo bekeken zijn de Wmo en de participatiesamenleving zo gek nog niet.

Mensen in 'Blue Zones' - onder andere delen van Sardinië, Griekenland en Japan – blijven gemiddeld twaalf jaar langer gezond dan de gemiddelde westerling. Ze hebben maar één vijfde van het aantal kankers en één zesde van het aantal hart- en vaatziekten vergeleken met cijfers in de Verenigde Staten. Volgens Luisa Salaris, onderzoekster aan de universiteit van Cagliari in Sardinië, kunnen wij op langere termijn ook leren langer gezond te leven. ‘Bewuster omgaan met voeding, beweging, zingeving en vooral sociale cohesie zijn de sleutels voor een gelukkige en gezonde blauwe zone samenleving’, zegt ze. Dan Buettner (2009) signaleerde dat alle blauwe zones specifieke leefstijlkenmerken gemeen hebben, zoals bewegen en weinig eten, maar ook sterke familiebanden en een goed sociaal netwerk. [1]

In Nederland zijn we vooral bezig met oorzaken van ziekte in plaats van oorzaken van gezondheid. Alle beleidsteksten bulken van de woorden duurzaamheid en innovatie, maar gek genoeg houden we ons amper bezig met de duurzaamheid van ons lijf, laat staan met innoverend denken over gezondheid.

Dat is geen gezondheidszorg, maar ziektezorg

Onze levensverwachting neemt toe, maar het aantal jaren in ongezondheid stijgt. Volgens het RIVM (2014) zullen tegen 2030 zeven miljoen Nederlanders een chronische ziekte hebben. Steeds meer onderzoek toont aan dat die het gevolg zijn van het stapelingseffect van slechte leefstijlen (Buettner, 2011). Van iedere 100 euro die we in ons leven besteden aan gezondheidszorg geven we amper enkele euro’s uit aan preventie. Gemiddeld worden 90 van die 100 euro in onze laatste twee levensjaren besteed. Het klinkt dan ook een beetje lachwekkend om dat ‘gezondheidszorg’ te noemen. Ziektezorg of zorg voor stervenden zou correcter zijn. In deze ‘gezondheidszorg’ gaan bovendien bijna alle verdienmodellen over ziekte en bij uitzondering over gezondheid.

Het NIVEL schrijft dat als tien procent meer mensen jaarlijks hun griepprik zouden halen, er per jaar zo’n 15.000 mensen minder ziek zouden worden. Interessant om te weten en een mooi voorbeeld van dat die luttele euro’s voor preventie toch veel gezondheidswinst kunnen opleveren. Dit is lovenswaardig, maar toch ligt ook hier weer de focus op ziekte: voorkomen dat iemand ziek wordt. Cijfers over hoe mensen gezond blijven (gezondheidspromotie) zijn fragmentarisch en onvolledig terug te vinden. Over effecten van programma’s om een ongezonde leefstijl te veranderen zijn geen data bekend (Nivel, 2012). Erger nog, er wordt minimaal beleid rond gemaakt. Rudi Westendorp stelt dan ook terecht dat niemand zich moreel eigenaar voelt van de voorzorgagenda. [2] Dit ondanks het gegeven dat meer dan tachtig procent van onze gezondheid op leefstijl gebaseerd is.

Misleiding vinden we vanuit een liberale gedachte aanvaardbaar

Meer dan de helft van de ziektes die we krijgen zijn vermijdbaar, zegt Johan Mackenbach, door als individu gezonder te leven, maar vooral door als samenleving gezondere keuzes te maken. [3] Dit laatste dient onderstreept te worden omdat nogal wat mensen willen beweren dat gezondheid een individuele verantwoordelijkheid is en daarbij graag uit het oog verliezen dat we een georganiseerde ongezondheid hebben in onze maatschappij. Daar zijn talrijke voorbeelden van. Misleidingen zoals de gourmetchips van Aldi of de muesli-koekjes zonder toegevoegde suiker of de Coca-Cola Life zijn schering en inslag.

De overheid schiet hier tekort. Frappant is bijvoorbeeld de motie die de Tweede Kamer in 2009 aannam om alle schoolkantines in Nederland te normeren. Vandaag halen 105 van de 2000 de norm voor gezonde voeding van het Voedingscentrum. Dat is slechts vijf procent. Economisch profijt gaat voor gezondheid en het invoeren van voedseltaksen wordt al snel bestempeld als betutteling. Ondanks bewijs uit een recente review dat het belasten van ongezond voedsel en het subsidiëren van gezond voedsel aantoonbare effecten heeft op gezondheid. [4] Het is toch apart: misleiding vinden we vanuit een liberale gedachte aanvaardbaar, maar voedseltaks is betutteling. Alles wordt verkleind tot een economische of financiële kwestie. Als we wat meer Blauwe Zone willen worden, zullen we bewustere keuzes moeten maken in onze voeding.

Mensen leven langer gezonder door sociale cohesie en netwerken

Als je mensen vraagt hoe ze langer kunnen leven zullen velen antwoorden: gezond eten en regelmatig bewegen. Een cruciale factor van langer gezond zijn in de blauwe zones blijkt echter de sociale cohesie in die gebieden. [5] Ook huisartsen uit Ogliastria (Blauwe Zone van Sardinië) vertellen dat het geheim vooral zit in sociale verbinding en sterke familiebanden. Bovendien laten steeds meer onderzoeken zien dat eenzaamheid een grote risicofactor is voor ziekte, zelfs in dezelfde mate als roken en obesitas. [6]

In de Blauwe Zones hoeft men de participatiemaatschappij niet uit te vinden, ze bestaat er gewoon. Sommige gemeenten en zorg- en welzijnsorganisaties gebruiken de Blauwe Zones inmiddels als inspiratiebron voor de kanteling in de zorg. Het is zeker nog niet algemeen aanvaard dat een hechte samenleving ook bijdraagt aan gezondheid, maar de Wmo biedt kansen: welzijnswerkers en gezondheidswerkers kunnen samen op wijkniveau sociale banden tussen mensen te versterken. En zo wellicht van iedere gemeente een wat blauwere zone maken.

Drs. Lowie Van Doninck werkt bij de Researchgroup Active Ageing van Avans Hogeschool Breda.

Noten
1. Buettner, D. (2009). The Blue Zones: Lessons for Living Longer From the People Who've Lived the Longest. Publisher: National Geographic, Washington D.C.
2. Westendorp, R. (2014). Oud worden zonder het te zijn. Over vitaliteit en veroudering. Uitgeverij Atlas contact, Amsterdam/Antwerpen.
3. Mackenbach, J.P. (2010). Ziekte in Nederland : Gezondheid tussen politiek en biologie. Uitgeverij: Mouria, Amsterdam.
4. Niebylski, M.L.(2015), Healthy food subsidies and unhealthy food taxation: A systematic review of the evidence. Nutrition.
5. Zie noot 1
6. Cacioppio, J.T. (2011), Social Neuroscience: Gene, Environment, Brain, Body. Social isolation. Annals of the New York academy of sciences; Holt-Lunstad (2015), T. B. Smith, M. Baker, T. Harris, D. Stephenson. Loneliness and Social Isolation as Risk Factors for Mortality: A Meta-Analytic Review. Perspectives on Psychological Science, 10 (2): 227 DOI: 10.1177/1745691614568352