De huidige problemen rondom de opvang van asielzoekers, onder andere in Ter Apel, de komst van Oekraïense vluchtelingen en eerder de Afghaanse, Syrische en Eritrese vluchtelingen maken duidelijk dat wereldwijde humanitaire crises zich zullen blijven laten voelen in Nederland. Humanitaire organisaties die vluchtelingen ondersteunen in Nederland beleven (opnieuw) drukke tijden. Teams van het Rode Kruis en Artsen Zonder Grenzen springen bij in Ter Apel en organisaties als Vluchtelingenwerk en Takecarebnb zetten hun vrijwilligers in om belangrijke taken uit te voeren.
Vrijwilligers voor humanitaire organisaties zijn dan ook in trek en veelgevraagd. We weten echter weinig van deze vrijwilligers. Wie doen dit soort vrijwilligerswerk en verschillen zij van vrijwilligers van andersoortige organisaties, en van de groep die op dit moment geen vrijwilligerswerk doet? Wat motiveert ze?
Opleidingsniveau als onmisbare factor?
In het onderzoek hebben we gevonden dat vrijwilligers voor vluchtelingen vaker hoger opgeleid zijn. Een hogere opleiding blijkt vrijwilligerswerk in het algemeen te stimuleren, maar het doen van vrijwilligerswerk voor humanitaire organisaties in het bijzonder. Onze bevindingen zijn dus in lijn met veel internationaal onderzoek, maar we vinden bovendien dat de rol die opleiding speelt nog sterker is voor het doen van vrijwilligerswerk voor humanitaire organisaties dan voor andere organisaties.
Hoe vaker men kerkdiensten bezoekt, hoe groter de kans dat men zich inzet voor humanitaire organisaties
Overigens vinden we dat de rol van inkomen maar beperkt is. Dit laat zien dat vrijwilligers voor humanitaire organisaties uit alle lagen van de inkomensladder komen. Dat is opvallend, want rijkere gemeenten vangen over het algemeen minder vluchtelingen op.
Sociale inbedding
Ook de mate waarin mensen al sociaal ingebed zijn speelt vaak een rol bij het doen van vrijwilligerswerk. Mensen die veel sociale contacten hebben, krijgen daarmee ook toegang tot informatie of worden eerder gevraagd voor dit werk. Ook het hebben van thuiswonende kinderen leidt veelal tot het doen van vrijwilligerswerk. Informele sociale contacten en het hebben van thuiswonende kinderen hebben echter nauwelijks effect op het doen van vrijwilligerswerk voor humanitaire organisaties. Deze sociale inbedding leidt eerder tot andere vormen van vrijwilligerswerk.
Inbedding in de kerk speelt echter wel een prominente positieve rol bij het doen van vrijwilligerswerk voor humanitaire organisaties: hoe vaker men diensten van een kerkgenootschap bezoekt, des te groter is de kans dat men zich inzet voor humanitaire organisaties.
Er zijn twee manieren waarop kerkbezoek en humanitair vrijwilligerswerk hand in hand kunnen gaan. Enerzijds wordt de boodschap van naastenliefde en de zorg voor mensen in nood sterk gepropageerd in kerken. Deze humane boodschap sluit goed aan bij humanitair vrijwilligerswerk. Bovendien kan men tijdens contacten bij kerkdiensten door anderen aangesproken of gevraagd worden om vrijwilliger te worden.
Culturele inbedding
Mensen die vaak culturele instellingen bezoeken, hebben een grotere kans op het doen van vrijwilligerswerk voor humanitaire organisaties. Het verdient aandacht of culturele instellingen ontmoetingsplekken zijn voor het bestendigen van netwerken waarin ook vrijwilligerswerk wordt gepropageerd, of dat het bezoeken van cultuur én het doen van vrijwilligerswerk beiden verklaard worden vanuit een wereldbeeld. Juist deze mensen hechten waarde aan een ruime blik op de wereld. Daarom staan de motieven van dit vrijwilligerswerk in ons vervolgonderzoek centraal.
Implicaties voor humanitaire organisaties
Humanitaire organisaties in Nederland hebben te maken met opeenvolgende humanitaire crises die elkaar soms overlappen. Het maakt de afhankelijkheid van vrijwilligers groot. Het (lopende) onderzoek geeft een beter profiel van de bestaande vrijwilligers. Het blijkt dat er vooral binnen kerken, culturele instellingen en hogere opleidingen veel potentie is om vrijwilligers te mobiliseren.
Eerder werd al duidelijk dat er voldoende welwillende burgers zijn die graag hun steentje bijdragen om nieuwkomers te helpen. Maar om een meer divers vrijwilligersbestand te bewerkstelligen, zouden nieuwe campagnes zich juist ook kunnen richten op groepen die nu ondervertegenwoordigd zijn in juist dit soort vrijwilligerswerk. Dit biedt humanitaire organisaties, die inclusiever willen zijn, de kans om hierop in te zetten. Tevens geeft het een groter deel van de samenleving inzicht in wat het is om vluchteling te zijn.
Maikel Meijeren doet promotieonderzoek aan de afdeling Sociologie van de Radboud Universiteit Nijmegen en onderzoekt in zijn proefschrift het doen van vrijwilligerswerk voor vluchtelingen.
Marcel Lubbers is professor Interdisciplinaire Sociale Wetenschap aan de Universiteit Utrecht, waarin hij zich richt op relaties tussen groepen en culturen.
Peer Scheepers is professor Methodologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en richt zich op vraagstukken inzake sociale cohesie.
Foto: World Relief Spokane (Flickr Creative Commons)