De omroep Human geeft daar in de televisieserie ‘We doen het zelf wel!’ een aantal mooie voorbeelden van. De vraag is alleen of zij duiden op een correlatie tussen een kleinere overheid en een actievere samenleving.
Geven of belasting betalen
Een invloedrijke hypothese uit de economische en sociologische literatuur is dat een uitgebreide overheid, met een grote verzorgingsstaat en hoge uitgaven, ervoor zorgt dat burgers minder geven aan goede doelen. Hetzelfde geldt voor het omgekeerde: bezuinigingen in overheidsuitgaven leiden tot meer en hogere giften aan goede doelen. Iedereen wil immers dat er bepaalde publieke voorzieningen bestaan, en als de overheid daar niet voor zorgt, dan doen we het zelf wel. De vraag is of de stelling klopt.
Uit onze systematische literatuurstudie blijkt dat het sterkste bewijs voor deze hypothese komt uit gedragsexperimenten. In die proefnemingen krijgen de deelnemers, meestal een groep studenten aan een Amerikaanse universiteit, allemaal tien dollar. Op basis van toeval worden ze vervolgens ingedeeld in twee groepen. Studenten in de ene groep mogen zelf kiezen hoeveel ze weggeven aan een goed doel. De andere groep moet sowieso vier dollar afstaan aan het goede doel, en mag daarna zelf beslissen over de rest van het geld.
De vier dollar simuleert een overheidsbelasting. Meestal blijken studenten in de tweede groep minder geld vrijwillig weg te geven aan het goede doel. Vertaald naar de samenleving betekent dit dat belastingen, het geefgedrag ten minste deels verdrijven.
Het is maar de vraag of de resultaten van deze laboratoriumexperimenten rechtstreeks te vertalen zijn naar de echte wereld. Andere studies die gebruik maken van bestaande financiële gegevens vinden namelijk geen oorzakelijk verband tussen overheidsuitgaven en donaties aan goede doelen.
Giften compenseren bezuinigingen niet
Er zijn een paar redenen te noemen waarom het te verwachten is dat giften van burgers overheidsbezuinigingen niet zullen compenseren. Ten eerste weten burgers vaak niet waar de overheid geld aan uitgeeft.
Een analyse van de berichtgeving in Nederlandse dagbladen laat zien dat veranderingen in overheidssubsidies aan goede doelen vaak helemaal niet in de media komen. Door het gebrek aan informatie lijkt het met andere woorden onwaarschijnlijk dat het overheidsbeleid een directe invloed heeft op het geefgedrag van Nederlanders.
Ten tweede is er de vraag naar wie de overheidsbezuinigingen wil compenseren. Mensen met een groter vertrouwen in goede doelenorganisaties zijn wellicht bereid om bezuinigingen te compenseren, maar mensen met veel vertrouwen in de overheid zijn hiertoe veel minder bereid.
Ten derde blijken hoger opgeleide en vermogende Nederlanders meer bereid te zijn dan hun minder fortuinlijke landgenoten om bezuinigingen te compenseren. Dat is niet per se het teken van hun grotere maatschappelijke verantwoordelijkheid, zij kunnen het zich gewoon gemakkelijker veroorloven om te geven.
Ten slotte kunnen we niet verwachten dat het overheidsbeleid tot eenzelfde reactie leidt. Voor een enquête-experiment hebben we respondenten opgeroepen om te doneren aan een bekend goed doel. Als we de deelnemers vertellen dat de organisatie minder overheidssubsidie ontvangt, dan stijgt het aantal donateurs. Vergeleken met de groep respondenten die deze informatie niet krijgt, ligt hun aantal ruim 20 procent hoger. Die stijging van het aantal donateurs gaat echter wel ten koste van de donaties aan andere goede doelen.
Onder fondsenwervende instellingen is met andere woorden sprake van ‘kannibalisme’. Iets soortgelijks zie je ook tussen landen gebeuren. Verzorgingsstaten die meer geld uitgeven aan sociale voorzieningen en gezondheid, hebben niet meer of minder donateurs, maar de laatsten geven wel vaker aan milieu, cultuur en ontwikkelingshulp dan aan sociale problemen thuis.
Informatie en overleg cruciaal
Een terugtrekkende overheid leidt er niet toe dat meer mensen meer gaan geven. Hoger opgeleiden, veelverdieners en mensen met veel vertrouwen in goede doelen geven meer als er voldoende informatie voorhanden is en zij relatief weinig vertrouwen in de overheid hebben. Dat geldt niet per se voor de andere groepen in de samenleving.
Beleidsmakers moeten zich realiseren dat de bezuinigingen op overheidssubsidies niet alleen gevolgen hebben voor de direct betrokken maatschappelijke organisaties, maar, via kannibalisme, ook voor andere doelen en sectoren. Om het samenspel van overheid en maatschappelijke organisaties in stand te houden, pleiten we voor goede informatievoorziening en regelmatig overleg tussen partijen zodat ze elkaar kunnen blijven aanvullen.
Arjen de Wit verdedigt op 30 januari zijn proefschrift 'Philanthropy in the welfare state: Why charitable donations do not simply substitute government support’ aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Op 29 januari vindt op de VU een internationaal symposium plaats over overheidsbeleid en de financiering van nonprofitorganisaties.
Beide bijeenkomsten zijn openbaar toegankelijk.
Foto: Bronx. (Flickr Creative Commons)