Overgewicht: ook kleinere porties zijn nodig

In het debat over overgewicht gaat het vaak om gezonde en ongezonde voedingsmiddelen. Meer aandacht moet de portiegrootte van eten krijgen, want grote porties zijn vaak goedkoper dan kleine. Aanpassingen in de omgeving zijn nodig, maar de consument moet ook zelf de controle kunnen herwinnen over zijn eigen eetgedrag.

In de afgelopen tientallen jaren zijn de porties van ons eten steeds groter geworden. Grotere zakken chips, emmers popcorn (in bioscopen) en tweeliter flessen frisdrank zijn toegevoegd aan het assortiment en we zijn gewend geraakt aan de kingsize en supersize varianten. De trend dat de porties groter worden, loopt parallel aan de trend dat steeds meer mensen overgewicht hebben. Onderzoek laat zien dat je van grote porties en uit grote verpakkingen meer eet; dit kan oplopen tot ongeveer 30 procent meer. De consument wordt verleid tot het kopen en eten van grotere porties, doordat deze vaak relatief goedkoper zijn. Een grote portie levert letterlijk ’meer waar voor je geld’ dan een kleine portie.

Gezond eten komt er bovenop
Een omgeving met grote hoeveelheden eten, beschikbaar op ieder willekeurig moment van de dag tegen een relatief lage prijs kunnen we ‘dikmakend’ noemen. Een gezonde keuze is misschien mogelijk, maar is zeker niet de gemakkelijkste keuze. In een dergelijke omgeving is het niet terecht om de verantwoordelijkheid volledig bij de consument neer te leggen. Ook zou dit de gezondheidsverschillen alleen maar vergroten. Er is voorzichtig een trend waar te nemen die inhaakt op het idee dat ‘meer niet altijd beter is’. Puurheid en kwaliteit zouden meer voorop moeten staan in het productaanbod dan de grote bulk. Het is de uitdaging om deze trend verder uit te bouwen.

Krispijn Faddegon staat positief tegenover prijsmaatregelen, potentieel een mooi instrument om de economische omgeving wat minder ‘dikmakend’ te laten zijn. Het pleidooi gaat vaak richting de positieve maatregelen (groente en fruit goedkoper maken), en de negatieve prikkels zoals een belasting worden snel aan de kant geschoven. Toch zit daar een addertje onder het gras. Het schaarse onderzoek dat tot nu toe verricht is op dit terrein, laat zien dat het goedkoper maken van gezonde producten zoals groente en fruit weliswaar leidt tot een stijging in de aankoop hiervan, echter mensen kopen dit bovenop hun normale boodschappen. Ze laten er niet iets anders voor staan en kopen in totaal meer calorieën, iets wat vanuit het oogpunt van overgewicht niet wenselijk is.

We moeten verder onderzoeken hoe bijvoorbeeld een combinatie van een positieve prijsprikkel met een negatieve kan leiden tot een gezonder eetpatroon, ook in het licht van de totale hoeveelheid die iemand eet. Prijsmaatregelen die erop gericht zijn om kleine porties even aantrekkelijk te maken als grote (een vaste prijs per hoeveelheid in plaats van de grote portie relatief goedkoper) zijn ook zeer de moeite waard om verder te onderzoeken.

Aanpassingen in de omgeving zijn dus veelbelovend, echter een omgeving creëren die alleen maar verleidt tot gezonde keuzes zal niet lukken. En daar komt de consument in beeld. Naast pogingen om de omgeving minder ‘ziekmakend’ te laten zijn, moeten we de consument een manier geven om met die omgeving om te gaan en zich staande te houden in een wereld vol verleidingen. Dit is overigens iets waar de consument zelf al op grote schaal mee bezig is, gezien de populariteit van de verschillende (crash)diëten die de afgelopen jaren de revue zijn gepasseerd.

Een slimme manier om maat te houden
Een slimme manier om maat te houden is de Smartsize Me-methode, die is gebaseerd op inzichten uit wetenschappelijk onderzoek over de portiegrootte van eten. Het is een methode die consumenten helpt maat te houden in een omgeving vol overvloed, door ze stap voor stap te laten zien hoe ze hun eetgewoontes kunnen aanpassen. Zo krijgen mensen een antenne voor hoe zij verleid worden tot het consumeren van grote  hoeveelheden en krijgen ze een handreiking om hiermee om te gaan. Het is dus géén dieet. Diëten geven namelijk geen langdurig resultaat; de focus van de Smartsize Me-methode ligt op het blijvend aanpassen van eetgewoontes. De methode schrijft ook niet voor wat je wel en niet mag eten. Het gaat eerst om bewustwording, vervolgens om actie te ondernemen, en vervolgens om een nieuwe gewoonte te laten inslijten.

Concluderend: Mensen kunnen verleid worden tot gezondere keuzes en de omgeving kan zo worden ingericht dat de gezonde keuze de meest logische keuze is. In aanvulling daarop moeten we echter ook de consument in staat stellen controle terug te pakken over zijn eigen eetgedrag.

Ingrid Steenhuis is universitair hoofddocent Gezondheidsbevordering bij de Vrije Universiteit Amsterdam en doet onderzoek naar portiegrootte en prijsbeleid. Ze is tevens auteur van ‘Smartsize Me: Een slimme manier om maat te houden’. (Uitgeverij Scriptum).