Vred is genoemd naar het verzorgingstehuis waar hij woont: Nieuw Vredenburg in Amsterdam. Vred is een populaire kat. Hij heeft zelfs een eigen Facebookpagina met 332 likes. Het succes van Vred leidt op de community Andere Handen tot een discussie over de voor- en nadelen van huisdieren in de zorg. Een deelnemer zegt dat katten beter gaat dan honden. Honden hebben een baasje nodig en als het niet duidelijk is wie dat is, kan het lastig zijn. Een andere deelnemer heeft daar wat op gevonden. Op het platform ‘We helpen’ hebben ze een oproep gedaan aan hondenliefhebbers uit de buurt, voor baasjes die honden hebben die het prima vinden om te worden geaaid. Het effect, elke woensdagochtend komt Marianne langs met haar hond die zich heerlijk laat aaien door ouderen. Een derde deelnemer meldt dat kippen ook in het behandelplan passen als ouderen met dementie daar baat bij hebben.
Werkt de informatiespreiding van Movisie een Platform 31 nog wel?
De uitwisseling naar aanleiding van het berichtje over Vred laat zien hoe een klein bericht een opmaat kan zijn tot waardevolle tips. Als deelnemers hun eigen ervaring delen, ontstaat een rijk palet. Dat palet wordt door de decentralisaties alleen nog maar rijker. De lokale verschillen nemen immers toe. Dat vraagt ook om een andere manier van het delen van kennis. Het betekent dat vrijwel niemand zicht heeft op wat er allemaal gebeurt in het land. Het betekent ook dat professionals op de ene plek in het sociale domein vaak geen weet hebben van wat op professionals op een andere plek aan het proberen zijn. De klassieke manier om vernieuwing op te sporen is om deze taak uit te besteden aan kennisinstellingen als Movisie of Platform 31. Onderzoekers van die instellingen sporen naar goede voorbeelden, maken een inventarisatie van good practices en proberen vervolgens hun kennis weer aan de man te brengen aan de professionals in het veld. De beweging is van het veld, naar het centrum, naar het veld.
De vraag is of deze klassieke manier van spreiding van inzichten nog wel het meest geschikt is voor de nieuwe tijd. Het klassieke model hapert namelijk op twee manieren. De onderzoekers hebben moeite om overzicht te houden op het hele veld en als ze informatie hebben verzameld, hebben ze moeite om professionals te interesseren voor hun kennis. Een model van peer education zou veel beter passen bij de decentralisatie. Daarbij is de beweging niet van het veld, naar het centrum, naar het veld, maar van de ene professional naar de andere professional. Het is een benadering die past bij wat de Amerikaanse schrijver James Surowiecki de wijsheid van de massa noemt. Veel mensen weten met elkaar meer dan een enkele expert. Overal in het land wordt vanuit dit idee geëxperimenteerd met platforms waar professionals hun ervaringen kunnen uitwisselen.
Een community voor een andere manier van leren
Andere Handen is een voorbeeld van zo’n platform. Andere Handen is sinds 2012 in de lucht en heeft tot doel om op een andere manier te werken aan de professionaliteit in de zorg. Bijscholing heeft van oudsher de vorm van cursussen en congressen. Dit is aanbod gedreven. Het begint niet met de vraag of de ervaring van de professional. Door een community op te richten van mensen die werkzaam zijn in de zorg hoopt Andere Handen professionals te betrekken bij nieuwe ontwikkelingen en een andere manier van leren te realiseren. ‘Heel veel werk is incident gedreven. Wij proberen incidenten tot een waardevolle ervaring te maken die kennis oplevert’, zegt oprichter Monique van Doorn.
Een voorbeeld op de site is het ervaringsverhaal van een intaker bij een thuiszorgorganisatie. Ze beschrijft hoe ze bij een intake van een jonge moeder die last heeft van depressie het gevoel heeft dat ze wat mist. Normaal wordt na de intake en het opstellen van een zorgleefplan de casus overgedragen aan een casemanager. Ze blijft vanwege haar ‘gevoel iets te missen’ de zaak volgen en komt er achter dat de casemanager ziek is zonder vervanging, dat er sprake is van huiselijk geweld en de jonge vader last heeft van verslavingsproblematiek. Haar verhaal schreeuwt om reflectie. Wat doen we eigenlijk met de intuïtie van een intaker? Hoe is de terugkoppeling georganiseerd van het oordeel van de intaker? Wat moet een professional doen die meer verantwoordelijkheid voelt dan past in haar taak?
Professionals die elkaar trainen
Hoe mooi zou het zijn als professionals elkaar trainen om een reflexieve professional te worden door ervaringen en dilemma’s met elkaar te delen? Andere Handen heeft de potentie om een platform te zijn voor reflexieve professionals. Het heeft 2450 leden van mensen die in de zorg werken en heeft met instellingen contracten afgesloten waardoor 8.000 mensen mee zouden kunnen doen. Het heeft ook een infrastructuur waarbij mensen zowel iets kunnen delen met het hele platform als met de collega’s van de eigen instelling. Dat is van belang omdat veel instellingen bang zijn dat deelnemen aan zo’n platform medewerkers ruimte biedt om leeg te lopen met klachten over de eigen instelling. In de praktijk gebeurt dat zelden.
Toch is Andere Handen nog geen volwaardige community van reflexieve professionals. Daarvoor is het nodig dat professionals hun twijfels en dilemma’s durven delen. Wie alleen mooie voorbeelden deelt, wil eigenlijk leraar zijn voor anderen en niet leerling van anderen. Een ware leergemeenschap ontstaat pas als mensen delen wat ze niet weten, waarmee ze in hun maag zitten, waar ze juist advies bij kunnen gebruiken. Dat gebeurt op Andere Handen nu nog te weinig. Er is geen rubriek durf te vragen #dtv. Slechts hier en daar komen vragen langs. Hoe kan je in de thuiszorg doen wat nodig is, als je taken aan minuten zijn gebonden? Hoe geef je cliënten het idee dat je alle tijd voor ze hebt, zonder jezelf overwerk te bezorgen. Een deelnemer aan het platform geeft een mooie tip. Laat je horloge thuis. Niets wekt meer irritatie dan een thuiszorgmedewerker die op haar horloge kijkt.
De toekomst is aan platforms voor uitwisseling
De toekomst is aan platforms voor het uitwisselen van ervaringen, voor het delen van kennis en het vragen van tips. Maar reflectie vereist interactie. En die interactie schiet nu nog tekort. Zelfs het mooie verhaal van de vrouw die haar casus bij de intake in de thuiszorg deelt, heeft geen tips opgeleverd, geen suggesties wat je ervan kan leren en geen reacties met vergelijkbare verhalen. Interactie is namelijk tijdrovend en vraagt opleiding en oefening. Ook op een platform initiëren mensen liever een onderwerp dan dat ze reageren. Ze etaleren nu nog liever wat goed gaat dan twijfels te delen. Ze geven liever antwoord op een vraag van een ander, dan zelf een vraag te stellen. De infrastructuur van een platform creëert nog geen optimale kennisuitwisseling. Daarvoor is een cultuurverandering nodig.
Het moet in het sociale domein gewoon worden om twijfels en dilemma’s te delen en advies te vragen. Bij een onschuldig bericht als over Vred gebeurt dat wel, maar het zou ook moeten gebeuren bij de gevoelige onderwerpen als de dilemma’s van de intaker. Voor het bevorderen van zo’n cultuurverandering is het creëren een platform niet genoeg. Er moet ook tijd en geld zijn om de kwaliteit van de interactie te verbeteren. Moderatoren kunnen bepaalde mensen dan uitnodigen te reageren. Dat vergt investeringen, maar die zijn veel lager dan de klassieke kosten voor cursussen. Andere Handen heeft ook besloten fora waar collega’s in besloten kring kennis kunnen uitwisselen. Daar kan die uitwisseling beginnen, waarbij moderatoren de mooiste vragen en kwesties (met toestemming van de betrokkenen) voor de hele community beschikbaar kunnen maken. Een platform kan de interactie ook stimuleren door professionals die ervaringen delen en die reageren op de ervaringen van anderen in het zonnetje te zetten. Pas dan maken platforms van professionals de belofte waar dat het gaat om de wijsheid van de professionele massa.
Pieter Hilhorst is politicoloog en publicist, tot maart 2014 was hij wethouder in Amsterdam; Jos van der Lans is cultuurpsycholoog en publicist. Half januari verscheen Nabij is beter II. Over het inlossen van de beloften van de decentralisaties, te downloaden of te bestellen op: www.kinggemeenten.nl.
Foto: Bob Cotter (Flickr Creative Commons)