Op oudejaarsnacht werd in Keulen een groot aantal vrouwen het slachtoffer van seksueel geweld. Hierdoor voelen de slachtoffers en vele andere vrouwen zich voortaan onveiliger op straat. Afschuwelijk. En ja hoor, de daders voldeden weer aan het bekende plaatje. Je hoeft het nieuws niet meer te volgen om te weten welke types het waren. Ik wil niet discrimineren, maar wel het beestje bij de naam noemen: mannen, heteroseksuele mannen. Dit roept de vraag op of we niet een ernstig heteromannenprobleem hebben.
Ik ken veel vrouwen die seksueel geweld hebben meegemaakt en ook mijzelf is het overkomen. Bij al die verhalen waren de daders altijd heteroseksuele mannen. Maar niet alleen bij geweld met seksuele component is deze groep stelselmatig oververtegenwoordigd, ook bij het vuisten- en stenen-werpen-geweld zie je deze groep vaak als dader. Wie staan er voorop bij voetbalrellen? Wie bestormen er een gemeentehuis? Wie delen de meeste klappen uit in het uitgaansleven? Hoe langer je er over nadenkt, hoe dramatischer het is. Omdat we allemaal beleefd politiek correct willen zijn, durft vrijwel niemand het probleem te benoemen. Maar dat moet afgelopen zijn. Daarom stel ik u oprecht de vraag: willen wij meer of minder heteromannen in Nederland?
Ik hoop dat u de knipoog in bovenstaand stukje heeft meegekregen. De massale aanranding in Keulen reduceren tot een heteromannenprobleem is net zo absurd geredeneerd als wanneer je het beschouwt als een vluchtelingenprobleem. Het echte probleem is seksueel geweld. Maar dat lees ik nauwelijks terug in de commentaren en dat helpt niet bij de aanpak van dit enorme probleem. Want seksueel geweld komt niet alleen in Keulen voor maar overal en op grote schaal. Rutgers becijferde in 2009 al dat een derde (!) van alle vrouwen ooit seksueel geweld (van kwetsende aanrakingen tot verkrachting) heeft meegemaakt. Hoe krijgen we dat cijfer naar beneden?
Wat in ieder geval helpt is om seksueel geweld vanuit meerdere perspectieven te bekijken. Een sociologische analyse van onder meer grote massafeesten zoals oudejaarsavond en carnaval en van de inzet van de politie. Een psychische analyse van de karakters van daders: hun agressiebeheersing, alcoholgebruik en nog veel meer. Minder gebruikelijk maar wel noodzakelijk is een analyse vanuit diversiteitsfactoren en sociale positie van de dader: het in kaart brengen van onder meer hun leeftijd, hun sekse, hun seksuele voorkeur, hun culturele afkomst. Vragen komen dan naar voren als: welke boodschappen krijgen mannen in verschillende culturen over de omgang met vrouwen en meisjes? Welke (onbewuste) waardering wordt er aan jongens gegeven als zij machogedrag vertonen? Hoe leren we mannen in verschillende culturele contexten en in verschillende leeftijdsfasen zelfrespect en respect voor de grenzen van een ander? Relevante vragen als we problemen zoals in Keulen willen voorkomen.
Het op deze manier analyseren van seksueel geweld komt voort uit het kruispuntdenken van onder meer professor Gloria Wekker: je reduceert mensen niet tot hun cultuur of juist hun sekse maar kijkt naar welke sociale positie ze innemen in de samenleving. Daarmee wordt niet ontkend dat bepaalde groepen oververtegenwoordigd kunnen zijn in het veroorzaken van problemen, zoals het geval is bij heteromannen, maar daarmee is de kous niet af. Want ook jongens en mannen kunnen niet zelf hun positie bepalen waardoor zij zich mogelijk moeilijk kunnen onttrekken aan de sociale verwachtingen om, soms op brute wijze, hun mannetje te staan. Dat ontschuldigt plegers van seksueel geweld niet maar geeft wel aanwijzingen over hoe seksueel geweld te voorkomen.
Gelukkig is er al veel werk gedaan. Er zijn uiteenlopende methodes ontwikkeld gericht op de preventie en aanpak van seksueel geweld waarbij onder meer oog is voor verschillen in sekse, afkomst en seksuele voorkeur. Goede evaluatie en grootschalige toepassing kunnen zorgen voor een verandering. Er is zelfs een databank Effectieve interventies huiselijk en seksueel geweld. Geen enkele methode is het ei van Columbus, eerder zijn het onderdelen van een grote puzzel. Er is een lange weg te gaan maar met grote inspanning, voldoende maatschappelijk draagvlak en oog voor de verschillende oorzaken kunnen we er voor zorgen dat de situaties zoals in Keulen tot het verleden gaan behoren.
Hanneke Felten is onderzoeker en trainer bij Movisie.