In de afgelopen paar jaar zijn we getuige geweest van een continue discussie over de druk die het gastvrij opnemen van grote aantallen vluchtelingen plaatst op de Europese samenleving. Er werden zorgen geuit over de druk op onze economie, de verstoring van de sociale cohesie en de stress die dat geeft voor de infrastructuren van de lidstaten.
Maar wat de Europese media hebben gelabeld als de migrantencrisis is in feite onderdeel van een fenomeen van een veel grotere omvang dan wat in Europa alleen wordt waargenomen. Het is een verschijnsel van gedwongen verplaatsing dat armere landen onevenredig raakt, eerst en vooral de buurlanden van conflictgebieden.
Zijn vluchtelingen een last?
Van de 21,3 miljoen vluchtelingen wereldwijd in 2015 vingen ontwikkelingslanden 86 procent op, waarmee slechts veertien procent overbleef voor de ontwikkelde landen (UNHCR, 2016). Vluchtelingen kunnen sterk drukken op de nationale hulpbronnen als een enkel land belast is met de ondersteuning en bescherming van grote aantallen. Dat is bijvoorbeeld het geval in Libanon dat grenst aan het door conflicten geteisterde Syrië. Het land heeft 183 vluchtelingen op iedere duizend inwoners en worstelt met het bieden van adequate ondersteuning aan zowel vluchtelingen als de eigen bevolking (UNHCR, 2016).
Andere landen met nog altijd relatief grote aantallen internationale ontheemden laten zien dat vluchtelingen niet alleen een last zijn, maar dat ze ook een positieve invloed kunnen hebben op hun gastlanden. Deze landen zijn in staat om een grote instroom van vluchtelingen en asielzoekers te verwerken en weten daar zelfs voordelen uit te halen.
Arme landen die al heel lang vluchtelingen opvangen
Oeganda, Tanzania en Rwanda zijn zulke landen. Zij kennen een lange traditie als gastland voor vluchtelingen. Rwanda bood in januari 2017 onderdak aan 74.000 Congolese vluchtelingen, van wie sommigen al meer dan twee decennia in ballingschap leven, ontheemd door terugkerende conflicten in de Democratische Republiek Congo (UNHCR 2017). Tanzania was in de jaren negentig van de vorige eeuw bestemmingsland van duizenden Burundezen en Rwandezen die ontheemd raakten door de conflicten en genociden in hun eigen landen. (Maystadt & Duranton, 2014). Mensen die noodgedwongen hun huizen moesten verlaten in met name Zuid-Soedan, Burundi en Congo vonden een toevluchtsoord in Oeganda. Eind 2015 was Oeganda het derde grootste vluchtelingengastland van Afrika en verschafte onderdak aan bijna 511.000 vluchtelingen en asielzoekers (UNHCR, 2015).
Deze drie landen behoren tot de armste landen van de wereld en bieden onderdak aan flinke aantallen vluchtelingen in vergelijking met de eigen bevolking. Toch heeft de instroom niet geresulteerd in onoverkoombare hindernissen voor hun infrastructuren, maar heeft die hier en daar zelfs geleid tot verbeteringen voor de eigen bevolking.
Nabijheid van vluchtelingenkamp geeft eigen bevolking meer kansen
De druk die ze leggen op de economie van het gastland is misschien wel de meest gevreesde impact van de toestroom van vluchtelingen. In Oeganda, Tanzania en Rwanda zien we echter een positief of op z’n minst niet negatief effect van het opnemen van vluchtelingen.
Een grootschalige studie naar de sociaaleconomische impact van Congolese vluchtelingen in Rwanda laat zien dat wonen in de nabijheid van een vluchtelingenkamp de kans vergroot dat een kind naar een voorschool gaat, dat het ingeschreven wordt op een basisschool, dat het financiële steun ontvangt en deelneemt aan een voedselprogramma. Verder zijn huishoudens die dicht bij kampen wonen niet slechter af wat betreft voedsel, sanitaire voorzieningen en schoon water (Loschmann, Siegel & Bilgili, 2016).
Het opnemen van vluchtelingen maakte in de Tanzaniaanse regio Kampala ontwikkeling van het wegennet noodzakelijk. Hierdoor werd niet alleen transport mogelijk voor internationale organisaties naar vluchtelingenkampen, maar ook voor de omliggende gastgemeenschappen (Maystadt & Duranton, 2014). Deze wegennetuitbreiding had tevens een direct effect op de transportkosten die omlaag gingen. De lagere voedselprijzen die daarvan het gevolg waren, leidden ertoe dat de bevolking haar consumptie kon verhogen.
Koopkracht en werkgelegenheid stijgen door vluchtelingen
Vluchtelingen hebben op verschillende manieren een positieve invloed op het algemene economische welzijn van de gastlanden. In Oeganda bijvoorbeeld droeg hun koopkracht direct bij aan de inkomens van de plaatselijke bevolking. Bovendien voorzagen ze in waardevol menselijk kapitaal: ze werkten voor hun Oegandese buren, droegen hun meegebrachte unieke kennis en vaardigheden over en creëerden ook meer werkgelegenheid voor de Oegandese bevolking (Betts, Bloom, Kaplan & Omata, 2014). Negatieve effecten op het algemene economische welzijn van de gastlanden werden niet gevonden (Loschmann, Siegel & Bilgili, 2016).
Met een vluchtelingenkamp in de buurt is er meer sociale cohesie
Ook de sociale cohesie en het vertrouwen leken positief beïnvloed te worden door de toestroom van buitenlandse vluchtelingen. In de directe omgeving van vluchtelingenkampen wonen had geen negatieve invloed op het vertrouwen tussen gemeenschappen, noch op het ervaren gevoel van veiligheid of op de formele ondersteuningsnetwerken. In tegendeel, er was sprake van een positieve correlatie tussen nabijheid van kampen en steun uit informele netwerken (Loschmann, Siegel & Bilgili, 2016).
Europa hoeft niet bezorgd te zijn
Als ontwikkelingslanden zoals Rwanda, Oeganda en Tanzania, die aantoonbaar minder toegerust zijn om gastvrijheid en steun te bieden aan een extra toestroom van mensen, in staat zijn om voordelen te ontlenen aan hun rol als gastland, dan mag je veronderstellen dat de Europese ontwikkelde landen dat ook kunnen.
In plaats van ons ongerust te maken over de druk die vluchtelingen op onze Europese samenleving leggen, kunnen we daarom beter gaan bedenken hoe we hun meerwaarde voor onze landen kunnen maximaliseren. We moeten onszelf tot taak stellen de kanalen bloot te leggen waarlangs vluchtelingen een positieve bijdrage kunnen leveren en contexten voor hen creëren om dat te doen.
Vluchtelingeninstroom betekent immers ook meer consumenten en dus meer kopers. Dikwijls starten ze ook eigen bedrijfjes die lokale bewoners in dienst nemen en verkopen ze hun producten aan hen. Investeringen van de nieuwkomers komen vaak ook ten goede aan de lokale bevolking. Dat kan ook in Europa.
Melissa Siegel is hoogleraar migratiestudies aan Maastricht University. Met dank aan Laura Rahmeier.
Foto: Photo Unit/M. Hofer (Flickr Creative Commons)