Zowel in de Verenigde Staten als in Nederland is het percentage mensen met een inkomen onder de armoedegrens na de financiële crisis in 2008 sterk gestegen. Inmiddels is er in beide landen sprake van stabilisatie en zelfs lichte afname van de armoede. Niettemin moet 8 procent van de huishoudens in ons land nog steeds leven van een inkomen op of onder de armoedegrens, in de VS ligt dat percentage beduidend hoger, ongeveer 13 procent.
Argument vóór inkomensongelijkheid
Wat de armoede in de VS extra schrijnend maakt, is dat ze bestaat te midden van ongekende rijkdom. De enorme verschillen tussen arm en rijk zie je vaak letterlijk terug op straat. In het centrum van San Francisco bijvoorbeeld spat de rijkdom je tegemoet, maar tegelijkertijd kom je grote aantallen dak- en thuislozen tegen. Het zijn vaak mensen die werken, maar onvoldoende verdienen om een woning te kunnen kopen of huren. Onder de mensen die noodgedwongen op straat leven, zijn er ook die geestelijke gezondheidsproblemen hebben maar niet de zorg krijgen die ze nodig hebben.
In het algemeen worden drie argumenten gebruikt om inkomensongelijkheid te verdedigen.
Het eerste is dat de top - vooral van het bedrijfsleven – goed beloond moet worden omdat zij een zware verantwoordelijkheid heeft en grote risico’s draagt.
De cruciale vraag is tot hoe ver we daarmee moeten gaan. Er is wetenschappelijk bewijs dat beloningen boven een bepaald niveau niet nodig zijn. De grenswaarde (€ 600.000) ligt overigens ver onder de beloningen die in de VS vaak aan CEO’s betaald worden. Het is overigens een verwante vraag wat de morele verdediging kan zijn om een CEO 1000 keer meer te laten verdienen dan het mediane salaris van hun werknemers.
Het tweede argument is dat inkomensongelijkheid helemaal geen probleem is omdat de lagere inkomens ook groeien.
Dat laatste is aantoonbaar onjuist, zeker als we kijken naar de ontwikkeling van het besteedbaar inkomen. In de VS is de koopkracht van het gemiddelde uurloon tussen 1964 en 2018 met 11,5 procent gestegen.[i] Deze cijfers betekenen over zo’n lange periode de facto een stilstand. Tegelijkertijd is de meestverdienende 10 procent er meer dan 150 procent op vooruitgegaan en de bovenste 0,1 procent zelfs 340 procent. Zelfs wanneer het eerste argument waar zou zijn, is het de wederom morele vraag of dat dergelijke verschillen in inkomensontwikkeling rechtvaardigt.
Het derde argument is dat we, om de betekenis van inkomensverschillen echt te kunnen beoordelen, moeten kijken naar de inkomensverdeling ná belastingheffing.
Belastingen zijn een belangrijk middel om tot inkomensherverdeling te komen en lagere- inkomensgroepen toegang te bieden tot voorzieningen als onderwijs, gezondheidszorg, openbaar vervoer en dergelijke. De vraag is in hoeverre dat ook gebeurt in de VS.
Hoge inkomens in de VS betalen steeds minder belasting
Vanaf de regering van Ronald Reagan is er in de VS sprake geweest van een gestage denivellering door belastingverlaging. De eerste jaren onder Barack Obama vormden daar wellicht een uitzondering op. Het mag niet verbazen dat Donald Trump een abrupt eind maakte aan het beleid van zijn voorganger en het aloude beleid van denivellering extra vaart heeft gegeven.
In 2017 verlaagde de regering Trump de belastingen, maar met name het hoogste belastingtarief en wel van 39,6 naar 37 procent, voor huishoudinkomens vanaf 612.351 dollar. Die maatregel leidt ertoe dat een huishouden met een inkomen onder de 165.000 dollar hoogstens 22 procent aan federale belastingen betaalt. Daar komen overigens nog wel belastingen van de staten, lokale overheden en consumptie bij. Voor zeer hoge inkomens kunnen die belastingen oplopen tot 10 procent.
Gelet op de vele en zeer grote aftrekposten die zij mogen opvoeren, is de belastingdruk voor de hogere middenklasse en de allerrijksten mild te noemen. Temeer daar de omzetbelasting - onze BTW - laag is, variërend van 5 procent tot 10 procent.
Niet geld, maar belasting maakt gelukkig
Het belastingstelsel in de VS zorgt kortom maar voor een beperkte herverdeling van inkomens. Een herverdeling die vooral ten goede komt aan de AOW - die iedere Amerikaan ontvangt - en gezondheidszorg voor ouderen - ook voor iedereen - en de zogenaamde Affordable Care Act - Obama-care - waarvan vooral de lagere en middeninkomens profiteren.
Welke lessen kan Nederland trekken uit de situatie in de VS? Moet ons land ook alle prioriteit geven aan economische groei, los van het verdelingsvraagstuk?
De belangrijkste les is dat Nederland vergeleken met de VS voor de meeste mensen een paradijs op aarde is. We zien dat ook terug in de ranglijst van de gelukkigste landen ter wereld. Daarop staat Nederland steevast in de top tien samen met de Scandinavische landen.
Niet de allerrijkste landen zijn het gelukkigst, dat privilege is voorbehouden aan samenlevingen met een relatief groot overheidsbudget, een grote inkomensherverdeling en georganiseerde solidariteit. Hoewel weinigen graag belasting betalen, is het wel goed om je te realiseren dat je er veel voor terug krijgt, in materiële en immateriële zin. De VS bieden wat dat betreft geen wenkend perspectief.
Roeland van Geuns is Lector Armoede Interventies aan het Amsterdams Kenniscentrum voor Maatschappelijke Innovatie van de Hogeschool van Amsterdam
Noten:
Berg, M. Van Den, Boutorat, A., Garretsen, H., Groningen, R., Stoker, J., & Groningen, R. (2019). Managementkwaliteit en microdata : een dataverkenning. Heerlen.
Cooper, M. J., Gulen, H., & Raghavendra Rau, P. (2016). Performance for pay ? The relation between CEO incentive compensation and future stock price performance.
Core, J. E., Holthausen, R. W., & Larcker, D. F. (1999). Corporate governance, chief executive officer compensation, and firm performance. Journal of Financial Economics, 51(3), 371–406. https://doi.org/10.1016/S0304-405X(98)00058-0
Grusky, D., Coddou, M., Cumberworth, E., Fisher, J., Furuta, J., Hill, J., Wright, R. (2014). Why is there so much poverty in California? Main report. In Review & Expositor. https://doi.org/10.1177/0034637314534626
[i] Het gemiddelde reële huishoudinkomen lag in 2017 met $ 61.372 $ 1.310 boven dat van 1999. Bron: https://fred.stlouisfed.org/series/MEHOINUSA672N geraadpleegd op 28 juli 2019.
Foto: vhines200 (Flickr Creative Commons)