COLUMN Boekentorens als empathie-apotheek

Verdeeldheid en onverschilligheid buitelen in onze samenleving over elkaar heen. Monique Kremer ziet een oplossing in literatuur om dat kruitvat nat te houden.

Op loopafstand van mijn huis ontstond een even stoffig als bruisend burgerinitiatief. Met behulp van crowdfunding hebben buurtbewoners een tweedehandsboekenwinkeltje overgenomen, Colette & Co, waar naar schatting 24.000 boeken labyrintisch tot tegen het plafond staan opgestapeld.

Het begon zo. Jogchum de Vries (80), eigenaar, zocht een opvolger. Hij hing een briefje op ‘ter overname’. De mensen in de buurt vreesden voor weer zo’n frappuccino-met-havermelk-tentje. ‘We willen Colette behouden voor de buurt, voor de boeken, voor de romantiek’, vertelde een van hen.

‘Het enige wat je kan toevoegen als schrijver, is menselijkheid’

Wij kwamen er weleens − mijn geliefde is een verzamelaar, al hoopte ik stilletjes op de afschrikwekkende werking van de boekentorens waar je omheen moet slalommen – en ook ik doneerde. ‘Red Colette’ werd een daverend succes.

Hou op over schoonheid

Als blijk van dank kreeg ik onlangs een workshop literair schrijven van de – ook betrokken − schrijfster Mira Feticu. Witte vellen papier en pennen bleven onaangeroerd op tafel liggen. Mira bleek vooral een aanstekelijke verteller, met name over de noodzaak en magie van literatuur. ‘Kijk naar die 24.000 boeken’, zei ze. ‘Alles is ooit al eens opgeschreven, alles is al gezegd. Het enige wat je kan toevoegen als schrijver, is menselijkheid. Hou op over schoonheid of over stijl − wat telt, is: heb ik een ervaring van empathie?’

Wandelend naar huis dacht ik aan het empathisch tekort in onze samenleving. De kloven buitelen over elkaar heen: hoger opgeleiden versus lager opgeleiden, boeren versus stedelingen, atheïsten versus moslims, babyboomers versus millennials.

De socioloog Van Doorn schreef ooit dat begin vorige eeuw de Nederlandse samenleving zo verdeeld was dat het kruitvat voortdurend natgehouden moest worden. Dat lijkt begin deze eeuw niet anders. Kunnen we dat kruitvat niet nathouden met literatuur, met een bibliotheek van boeken tegen de verdeeldheid en de onverschilligheid? En daar dan meteen een Netflix-serie van maken, natuurlijk.

Literatuur op recept

Wie zich maar slecht de boosheid van boeren kan inbeelden: lees eens Dorsvloer vol confetti van Franca Treur of Er is niemand bij de kalveren, het debuut van de Duitse Alina Herbing. Wie zich wil inleven in migranten kan te rade gaan bij Murat Isik (Wees onzichtbaar) of bij Hoe ik talent voor het leven kreeg van Rodaan Al Galidi. Verplichte empathie-kost zijn de Franse schrijver Edouard Louis en de Ierse Sally Rooney, die beiden schrijven over klassentegenstellingen. (Waar zijn eigenlijk onze Louis en Rooney?) Inleven in de elite kan met The great Gatsby of Remains of the day op het nachtkastje, al zouden er recentere romans moeten zijn.

De literatuurtorens in Colette worden zo ladekasten van een empathie-apotheek. Literatuur op recept. Ook een goed idee voor de openbare bibliotheken, die op zoek zijn naar een nieuwe missie in onze ontlezende samenleving.

Rauw menselijk gedrag

Fysiek samenzijn is de kern van de vele welzijnsprojecten op basis van de contacthypothese – als we elkaar in het echt ontmoeten, verdwijnen onze vooroordelen ten opzichte van ‘de ander’. Maar is het boek niet een prachtige, vanzelfsprekende ontmoetingsplaats, waar je mensen kunt tegenkomen die ver van je afstaan?

Bij buurtinitiatieven komt vaak rauw menselijk gedrag aan de oppervlakte, die niet zelden daaraan ten onder gaan. De eigenwijze initiatiefnemer van de buurttuin wordt – achter haar rug om − uit het bestuur gezet. Of er ontstaat venijnige tweespalt als eindelijk de subsidie wordt toegewezen. Nu maar hopen dat de vrijwilligers van Colette & Co ook zelf blijven lezen.

Monique Kremer is hoogleraar Actief Burgerschap en voorzitter van de Adviesraad Migratie (ACVZ)