COLUMN De Schuldige Burger

De jaarwisseling nadert, het is tijd om de balans van het afgelopen jaar op te maken en vooruit te kijken naar het nieuwe jaar. Lijstjes worden opgemaakt met de boeken, de platen en de woorden. Daarom in deze column mijn lijstje. Van woorden die ik het komende jaar niet meer wil horen. Ik vertel er ook bij waarom niet.

Op 4: Verantwoordelijkheid

Als in: ‘We hebben allemaal de verantwoordelijkheid om…’ (vul in: niet ziek te worden, niet dik te worden, gezonde keuzes te maken…).  Sinds wanneer zijn we op het gebied van individuele levensstijl verantwoording schuldig aan anderen? Natuurlijk, er zijn strafbare zaken. Die betreffen meestal het belang van de ander. Maar hoeveel vrijheid hebben we eigenlijk nog om zelf te leven?

Vroeg in de morgen hoorde ik op de radio de stem van minister Schippers [1], over het belang van het tijdig verschonen van vaatdoekjes: ‘De boodschap is dat we allemaal de verantwoordelijkheid hebben om niet ziek te worden van eten.’ Met één klap was ik in het boek Erewhon van Samuel Butler beland. In deze roman uit 1873 vertelt Butler van een reis naar een land waarin zieke mensen strafbaar zijn. Pech of noodlot worden afgewezen als geldige reden, want ‘it’s a crime to be unfortunate’. Op zich juich ik schone vaatdoekjes van harte toe, maar Schippers wil met haar pleidooi voor schone vaatdoekjes de 2000 zieken door voedselvergiftiging per dag aanpakken, terwijl de vieze vaatdoekjes slechts een klein deel van de oorzaken vertegenwoordigen. Slechte toilethygiëne, salmonella in kip, onhygiënische toestanden in de horeca en norovirussen nemen het grootste deel op zich. Een handige zet van Schippers dus, want die factoren, die voor een deel onder haar eigen verantwoordelijkheid of in ieder geval buiten de macht van de individuele burger vallen, verdwijnen even van de kaart: als je ziek bent, zal het wel je eigen schuld zijn.

Op 3: Keukentafelgesprek en Eigen Kracht

Als in: het keukentafelgesprek en iemand in zijn (eigen) kracht zetten (ook: denken in mogelijkheden). Om te beginnen héb ik helemaal geen keukentafel maar zo’n term suggereert een misplaatste knusheid vanuit de gedachte dat de zorgvrager vast nog iets ‘zelf’ kan, of door familie of vrienden kan laten doen. De bedoeling is om zo min mogelijk zorg van overheidswege in te schakelen. Wat mij betreft wordt deze term meteen omgezet in het op-het-matje-gesprek. Dat doet meer recht aan de verhoudingen.

Ook ‘eigen kracht’ klinkt me veel te mooi, alsof mensen geen benul hebben van hun eigen capaciteiten en in plaats daarvan maar meteen een beroep doen op de overheid. In de praktijk kost een handicap niet alleen heel veel tijd en energie door de beperking van lichaam en/of geest, doktersbezoeken en onderhoud, maar daarnaast nog eindeloos veel onnodige frustraties door papierwerk, tegenstrijdige eisen, wachttijden voor hulp en knullige aanpassingen - rolstoelen die bij het eerste gebruik in elkaar storten of die eindeloos opnieuw aangepast moeten worden voordat ze werken. Bovendien is de Eigen Kracht ongelijk verdeeld in de wereld, niet alleen per persoon, maar ook per netwerk. En laten juist die mensen die geen of nauwelijks een netwerk hebben, de dupe worden van de ontwikkelingen in het beleid.

Op 2: Bewustwording

Als in: wij werken aan bewustwording, aan agendering. Jawel, de hoofddoelen van het Convenant Gezond Gewicht [2]. Wat is er mis met bewustwording? Die gaat voorbij aan heel veel zaken. Ten eerste: de oorzaken van obesitas zijn complex maar men is het allang eens dat de samenleving onder invloed van de fastfood- en voedings/frisdrankindustrie ‘obesogeen’, dikmakend is. Overal tref je ongezonde verleidingen en voedselfuiken met vet en zoet. De gezonde keuze is veruit de duurste en ingewikkeldste. Het is allang bekend dat bewustwording bij de burgers bij lange na niet genoeg is om al deze oorzaken op te vangen.

Het streven naar bewustwording is daarbij een ideaal beleidsdoel: het is namelijk niet meetbaar. En de programma’s en kick-off’s die je draait kunnen dus nooit op hun werkzaamheid worden getoetst. Sterker nog: bij succes hark je de resultaten naar je toe (JoGG werkt!! Kijk maar naar Zwolle!! [3] ) en bij gebrek aan succes zeg je gewoon dat nog meer geld nodig is, dan ligt het niet aan het niet-werkende programma, maar aan de burger, die nog meer tijd nodig heeft voor bewustwording.

Door te focussen op bewustwording leg je de schuld en de verantwoordelijkheid bij de burger, of liever nog: bij degenen die het zwaarst onder de veelheid van bovenstaande factoren te lijden hebben. Bewust kiezen wordt zo een leefwijze waarmee je je met je rijke, hoogopgeleide, van huis uit al slanke vrindjes kunt onderscheiden van de dikke domme massa. Die hun pech in de opinio communis aan zichzelf te danken heeft.

En op nummer 1: Gedrag

Als in: Agressief gedrag, keuzegedrag, leefstijlgedrag, slachtoffergedrag. Hoe mensen zich gedragen en welke keuzes ze maken heeft veel te maken met de omgeving en omstandigheden waarin zij opgegroeid zijn of nu moeten functioneren. Dat wordt echter met de focus op gedrag, in één klap van tafel geveegd. Je ziet een burger die bepaald gedrag vertoont maar je hoeft je niet te vermoeien met de vraag waaróm hij of zij dat doet. Een ouder die op school agressief of eisend gedrag vertoont, heeft daar misschien alle reden toe: zijn kind wordt gepest en er wordt totaal niet naar hem geluisterd. Of beloften zijn alwéér niet nagekomen. En burger die agressief gedrag tegenover een gemeenteambtenaar vertoont, is misschien helemaal ten einde raad, heeft een vrije dag genomen om zaken te regelen en wordt met een kluitje in het riet gestuurd. Niet elk gedrag valt ‘goed te praten’, maar het lijkt me noodzakelijk je in de oorzaken of redenen te verdiepen – en in de rol van de school, instelling of de gemeente - om er iets zinnigs over te kunnen zeggen. En die context verdwijnt uit beeld als je alleen kijkt naar gedrag.

Met de term slachtoffergedrag diskwalificeer je iemand, die wellicht slachtoffer ís en zijn pijn uitschreeuwt. Met ‘keuzegedrag’ ga je ervan uit dat mensen rationele keuzes maken, terwijl allang bekend is dat mensen vooral irrationeel handelen en daarbij in hoge mate beïnvloed worden door omgeving en omstandigheden. [4] Maken mensen echt ongezonde kéuzes in hun leefstijl, of zijn ze op jonge leeftijd verslaafd geraakt aan roken, opgegroeid met een zakje chips als ontbijt of functioneel analfabeet, zodat ze van de etiketten op verpakkingen totaal niets begrijpen? [5] Met de focus op gedrag verdwijnt dat allemaal uit beeld en is, ik keer terug naar het begin van deze column, de burger verantwoordelijk. Nou is er niets mis met verantwoordelijkheid, maar je moet die wel kúnnen nemen. En juist de voorwaarden waaronder iemand die keuzes kán maken, zijn ongelijk verdeeld.

De schuldige burger

Wat heeft deze top vier met elkaar gemeen? Het zijn de termen die de huidige politieke keuzes verdedigen, of liever gezegd, camoufleren. In de neoliberale retoriek wordt de burger tot probleem gemaakt. Dat leidt de aandacht af van het falende beleid, of liever gezegd: het beleid dat vooral de belangen van bedrijven, banken en zorgverzekeraars behartigt en niet langer die van de burger. De burger wordt geproblematiseerd, zodat de samenleving kan blijven draaien. Nog wel, want zowel de solidariteit als het draagvlak worden uitgehold. Bij hoeveel uitval houdt het op? En met welke brokken zitten we dan?

Mijn wens voor het nieuwe jaar: dat mensen weer zullen beseffen dat het persoonlijke politiek is. Dat het slechts voor een déél hun eigen schuld of verdienste is dat ze in een bevoorrechte positie of juist benarde positie zitten, maar grotendeels het gevolg van bewuste politieke keuzes. Keuzes die een minderheid bevoordelen en een meerderheid benadelen. En dat alle retoriek erop gericht is dit te verdoezelen.

Ik wens iedereen een gezond 2015, en respect voor mensen die het minder getroffen hebben dan wij.

1. http://www.rtvnh.nl/gemist/radio/495/212272/maandag+17+november+2014+-+06%253A00 (op 14min.36sec) en http://www.volkskrant.nl/dossier-kabinet-rutte-ii/minister-schippers-zet-in-op-hygiene-in-de-keuken~a3792433/

2. http://www.convenantgezondgewicht.nl/convenant_gezond_gewicht Twee van de drie doelstellingen om precies te zijn. De derde het ‘bewerkstelligen van een trendbreuk’.

3. http://www.vn.nl/Archief/Samenleving/Artikel-Samenleving/Afvallen-met-CocaCola.htm

4. http://www.trouw.nl/tr/nl/4504/Economie/article/detail/3771063/2014/10/17/Consument-maakt-geen-rationele-keuzes.dhtml

5. http://www.vmt.nl/nl-NL/Nieuws/PvdA_voedingsetiketten_onduidelijk_en_misleidend-131218120137

 

 

Dit artikel is 3644 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (3)

  1. Het allerergste is diskwalificatie van datgene dat al lang goed wordt gedaan. Onze zoon had psychische problemen, kreeg tijdig hulp. De mensen die hem hielpen keken naar zijn kracht en versterkten zijn zwakke kanten. Nu is hij dankzij de hulp – die overigens totaal niet opviel voor de buitenwereld, omdat die buiten het klaslokaal gegeven werd – heel zelfstandig en stevig geworden. Eigen kracht, kijken naar sterke kanten, hulpverleners en wij ouders doen dat al meer dan 15 jaar. De twee uur hulp per week bij problemen die destijds een vorm van autisme werden genoemd, zijn volgens populistische termen schadelijk, want etiketterend. En dat terwijl onze zoon zijn hele jeugd in het speciaal onderwijs had gezeten als hij vijf jaar eerder was geboren. In werkelijkheid heeft de hulp op de reguliere school hem gered en viel de hulp helemaal nooit op. Dankzij tijdige hulp kan hij nu een vervolgopleiding doen en later werken als hij niet gediscrimineerd wordt.
    De retoriek bij transitie zorg is een en al holle frasen.
    En ik heb nooit een gezinscoach aan de keukentafel nodig gehad, ik was zelf mans genoeg om alle zorg op elkaar af te stemmen. Wel had ik soms advies nodig van gespecialiseerde mensen met kennis van het probleem. De eigen kracht van ouders wordt volslagen ontkend door de regering, met name de PvdA vindt mij hulpeloos als mijn zoon een probleem heeft. De wetenschap die zegt dat het probleem van onze zoon een biologische oorzaak heeft – volgens sommige onderzoeken lijkt het of het vaker voorkomt door milieuvervuiling of oudere ouders – wordt simpelweg ontkend door de politiek. De professionals die zagen dat ik kracht heb worden intussen massaal wegbezuinigd.

  2. Beste Mieke van Stigt,
    Je gaat met je “schuldige burgers” aan de kant van de achteloze rechtse hufters staan.
    Daarmee maak je jezelf mede schuldig aan de sloop van wat jullie aanrichten in onze samenleving.
    Het zijn de rechtse politici die dit ons aandoen, hen moeten we bestrijden, niet de slachtoffers.

  3. Eindelijk een journalistiek verslag dat de pijnpunten benoemt. Ik ben extremer qua ideeën over wie dit beleid maakt en het waarom. Ik ben van mening dat de politici trekpoppetjes zijn een schaduwregering. Als je wereldwijd ziet wat er gebeurt dan kan het niet anders dan dat wereldwijd iemand anders het beleid maakt en organiseert. Kijk over de financiële crisis naar Tegenlicht-Griekenland en Goldman Sachs: schokkend. En kijk dan welke politieke beweging naar boven komt drijven; de Gouden Dageraad en men vertelt de Grieken dat niet de bankiers de schuldigen zijn, nee het zijn de asiel(geluks)zoekers. Natuurlijk. En in Nederland heb je Geert Wilders die precies hetzelfde zegt.
    Ik verwacht dat de samenleving zwaar overbelast zal worden, dat er sociale drama’s zullen gebeuren en dat de kwetsbare mensen aan hun lot worden overgelaten.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.