Op oudejaarsavond ga ik altijd om 10 uur s ’avonds naar bed. Een kerstboom heb ik jaren niet in huis gehad. Voor een Elfstedentocht blijf ik niet thuis. Met tradities heb ik gewoon niet veel. Maar ik weet dat het voor veel mensen anders werkt: die doen graag iets omdat het ‘altijd al zo gedaan is’.
Zoals de Duindorper die afgelopen week emotioneel vertelde dat als je net kan lopen ‘je al een pallet in je hand krijgt’ voor het vreugdevuur. Maar hoe ga je met zulke tradities als die explosief of destructief zijn? Gaan we die van buitenaf met machtsvertoon de kop in drukken? Dat werkt vaak als olie op het vuur. Of kunnen we het geduld opbrengen om te wachten op verandering van binnenuit?
Verandering van tradities in Marokkaanse en Turkse gemeenschappen
Al vanaf de jaren tachtig werken in diverse migrantengemeenschappen (onder andere Turkse en Marokkaanse gemeenschappen) mensen aan het veranderen van schadelijke tradities. Denk hierbij aan huwelijksdwang, het moeten betalen van een bruidsschat, de zwijgcultuur rondom LHBT en eergererelateerd geweld.
De afgelopen decennia hebben dappere vrouwen en mannen een hoop weten te veranderen door in eigen kring het gesprek over deze tradities aan te gaan. Zij bespreken wat de schade is. Hoeveel pijn veroorzaken ze? En vinden we ze nog wel in deze tijd passen?
Deze laatste vraag stellen is ‘m beantwoorden en verandering is dan ook in zicht. Een fenomeen als huwelijksdwang is al uitzondering geworden in plaats van regel. Er zijn geen concrete cijfers bekend maar voor veel jongeren van Turkse of Marokkaanse afkomst is huwelijksdwang echt ‘iets van vroeger’ en niet hun probleem. Het is een mooi voorbeeld van hoe verandering niet van buitenaf maar van binnenuit tot stand is gekomen.
Ook iets voor Duindorp?
Het is ook een voorbeeld dat navolging verdient in andere hechte gemeenschappen, zoals groepen van voetbalsupporters of studentencorpsen. En misschien is het dus ook iets voor Duindorp? Dan zouden daar dappere mensen moeten opstaan vanuit Duindorp die zich in willen zetten voor andere tradities binnen hun gemeenschap en die anderen daarvan willen overtuigen. Net als de mensen in migrantengemeenschappen verdienen dat soort voorlopers steun van de overheid en het sociaal werk.
Maar voorlopers zijn slechts een deel van het verhaal. Op migrantengemeenschappen is ook druk van buiten uitgeoefend. Er is wetgeving tegen huwelijksdwang gekomen en daders van eerwraak worden streng gestraft. Dat werkt. Uit studies in de VS blijkt dat wetgeving een sociale norm kan stellen: wanneer mensen bijvoorbeeld weten dat discriminatie niet mag, discrimineren zij minder. De meeste mensen gedragen zich graag ‘zoals het hoort’ en de wet overtreden hoort daar niet bij. Verandering van buitenaf opleggen kan dus emancipatie bevorderen. Dus hupsakee met de Duindorpers; moet de overheid die vreugdvuren dus gewoon verbieden en dat handhaven?
Verbieden en handhaven is te simpel
Ook dat is te simpel gesteld. Een belangrijke vraag is namelijk wat ‘van buitenaf’ is. Als mensen zichzelf zien als inwoners van een bepaald land, dan worden de wetten van dat land natuurlijk niet helemaal ervaren als ‘van buitenaf’. Het gaat tenslotte om de regels van jouw land. Maar als jij jezelf meer als Duindorper ziet dan als inwoner van de gemeente Den Haag, dan maken die gemeentelijke regels voor jou niks uit.
Om diezelfde reden heeft het keihard aanpakken van huwelijksdwang weinig zin wanneer mensen van migrantenafkomst steeds weer horen dat ze hun tradities moeten loslaten of ‘anders maar moeten oprotten’. Diezelfde paradox zie je bij de acceptatie van homoseksualiteit: als media keer op keer herhalen dat het ‘typisch Nederlands’ is om homoseksualiteit te accepteren en politici in diezelfde media keer op keer mensen van migrantenafkomst laten weten dat zij geen echte Nederlanders zijn, dan ondermijnt dit de acceptatie van homoseksualiteit onder migranten .
Zorgen dat we samen echt ‘wij ‘zijn
Wie de invloed van sociale normen wil vergroten, moet er eerst zorgen dat we samen echt ‘wij’ zijn. Dat geldt ook voor een andere traditie die onder velen leed veroorzaakt maar waar sommige mensen toch geen afstand van kunnen nemen. Ik heb het over de ‘witte’ mensen die blijven vasthouden aan een piet met een zwart geschminkt gezicht. Die mensen hebben een andere opvatting van wie ‘wij’ zijn dan ‘witte’ mensen die wel afstand doen van de traditie. Een kennis schreef op Facebook dat ‘zij onze tradities niet mogen afpakken’ en gaf daarmee te kennen dat mensen van kleur volgens haar ‘zij’ zijn en niet ‘wij’. Maar in steeds meer kringen van ‘witte’ mensen is het nu ‘not done’ geworden om mee te doen aan ‘blackface’.
Terug naar Duindorp. Druk van buitenaf is begrijpelijk; we kunnen niet geduldig blijven wachten op verandering van binnenuit terwijl de stad intussen dreigt af te fikken. Maar voor een echt duurzame verandering is een van deze twee sporen nodig: óf je investeert erin dat Duindorpers zich meer onderdeel gaan voelen van de stad Den Haag, waardoor normen, wetten en handhaving vanuit de gemeente meer invloed krijgen. Óf je faciliteert dappere mensen in de wijk zelf die hun nek uit durven te steken om hun mede-Duindorpers te overtuigen.
Steun bijvoorbeeld iemand die een alternatieve traditie voorstelt met oud en nieuw; eentje zonder afbrandrisico. Bijvoorbeeld een traditionele wie-bakt-de-lekkerste oliebollen-wedstrijd?
Alhoewel ik niet veel op heb met tradities, smaakt dat naar meer.
Hanneke Felten werkt bij Movisie.
Foto: Maurits Verbiest (Flickr Creative Commons)