Het gaat er soms hard aan toe in ons land. In Ter Apel brengen lokale ondernemers met hulp van crowdfunding tweehonderd tentjes naar de mensen die buiten de poort moeten slapen, terwijl een langsrijdende automobilist boos toetert: opzouten! In Albergen zongen jonge kinderen ‘Azc, nee, nee, nee’, aangemoedigd door hun ouders.
Maar wie even doorpraat of de statistieken over draagvlak bekijkt, ziet dat de tegenstellingen minder hard zijn dan mediabeelden en Haagse debatten doen vermoeden. Een kleine minderheid van de bevolking is helemaal voor open grenzen, een kleine minderheid helemaal tegen. De stille meerderheid denkt: het hangt er maar van af. Waarom komen ze naar Nederland? Gaan ze Nederlands leren en werken? Maar wat mensen vooral missen, is het gevoel van grip op migratie. ‘Take back control’ was niet voor niets de Brexit-leuze.
Ingeslapen democratie
Migratie wordt nog weleens voorgesteld als een project van de elite: werkgevers, ‘Brussel’ en ‘Den Haag’ hebben het samen beklonken; migratie overkomt ons. Maar in Nederland kan toch iedereen stemmen? Blijkbaar schiet bij ingewikkelde maatschappelijke thema’s onze representatieve democratie tekort.
In haar enthousiasmerende boekje Nu is het aan ons. Oproep tot echte democratie schrijft Eva Rovers hoe burgerberaden onze ingeslapen democratie kunnen verlevendigen. Maar dan moeten ze wel voldoen aan een aantal eisen: gewogen loting van burgers, uitstekende gespreksleiding, goede informatievoorziening zodat burgers echt geïnformeerd zijn. En het allerbelangrijkste: er moet wel iets mee gebeuren. Als de politiek zich niet committeert aan de uitkomsten, zijn burgerberaden het recept voor meer wantrouwen.
Weet u al wat u gaat zeggen als u ingeloot wordt voor een migratie-burgerberaad?
Op veel plekken wordt er met nationale en lokale burgerberaden geëxperimenteerd. In het door katholicisme doordrenkte Ierland werden ze een groot succes: eindelijk werd de impasse rond abortus doorbroken. In Parijs is er een beraad over 5G, in het Braziliaanse Porto Legro over de wachtlijsten in de zorg. In Nederland wordt ook weer nagedacht over burgerberaden, maar dan over klimaat. Minister Jetten wil ermee aan de slag. Maar waarom niet een gestructureerd gesprek over migratie, minstens zo’n heikel thema, waarbij de lawaaierigen de dienst uitmaken? Nederlanders zijn echt in staat tot een genuanceerd debat, zolang het niet in de Tweede Kamer is.
Spannende gesprekken
Een burgerberaad is geen oploopje, koffietafel of inspreekavond. Het is een serieuze toevoeging om de democratie te verbeteren. En er moeten echte politieke beslissingen aan gekoppeld worden. Dat zullen spannende gesprekken worden, met veel ‘enerzijds’ en ‘anderzijds’. Grip klinkt misschien wel simpel, maar het is makkelijker gezegd dan gedaan. Wie werkelijk controle wil op migratie, moet pijnlijke afwegingen maken.
Praat eens mee. Wie minder asielzoekers wenst, moet bijvoorbeeld het Vluchtelingenverdrag opzeggen. Maar Turkije, goed voor opvang van 3,5 miljoen Syriërs, zal zich dan wel drie keer bedenken om opvang in de regio te bieden. Als we echt de deur willen sluiten, moeten we uit de EU. De kosten zullen hoog zijn – zie het VK. Willen we een economische of ook een humanitaire grootheid zijn? Ook op lokaal niveau zijn burgerberaden zinvol; in plaats van mensen te overvallen met honderden asielzoekers in een klein dorp, is een genuanceerd gesprek behulpzamer: hoe willen we asielmigranten opvangen?
Ook moeten we het eens hebben over arbeidsmigratie, een veel omvangrijker fenomeen dan asiel. Hebben we meer arbeidsmigranten nodig, bijvoorbeeld om onze innovatie een boost te geven? Of gaan we zelf allemaal voltijds werken en tomaten plukken? Een eerlijke prijs betalen voor asperges? Niet meer zoveel online bestellen (30,6 miljard vorig jaar)? En o ja, zelf gaan we trouwens ook graag op avontuur in het buitenland.
Dus: weet u al wat u gaat zeggen als u ingeloot wordt voor een migratie-burgerberaad? De tegenstellingen in de samenleving zitten misschien ook wel in onszelf.
Monique Kremer is hoogleraar Actief Burgerschap en voorzitter van de Adviesraad Migratie (ACVZ). Op 22 december 2022 is van de raad een rapport verschenen over kansen en risico’s van streefcijfers en quota in het migratiebeleid.