‘Hallo. Daar zíjn we weer!’ Wie een congres organiseert binnen het sociaal domein kan niet om Marco Pastors heen, directeur van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ). Een zeker masochisme is de organisatoren niet vreemd, want onvermoeibaar kastijdt Pastors zijn gastvrouwen en gastheren door kritisch zijn licht te laten schijnen op de sociale sector in het algemeen en maatschappelijke voorzieningen in het bijzonder.
Twee voorzieningen omarmt hij met hart en ziel: de school én de onderneming. En in het voetspoor daarvan onderwijzers, leraren en werkgevers. Bewoners hebben minder zijn aandacht, want als het goed is, zitten ze op school of zijn ze aan het werk.
Voor sociaal werkers koestert hij pas warme gevoelens als ze een bijdrage leveren aan het in het gareel houden van jongeren. Het primaire doel van het NPRZ is immers sociale verheffing. Extra lessen, je best doen op school, goede cijfers halen, de juiste opleidingen volgen, uit de uitkeringen aan het werk en van de huurwoning naar een eigen koopwoning. Alles in de beste tradities van de sociaal-democratie.
Meer dan scholing en arbeidsethos
Pastors is nu tien jaar het boegbeeld van het NPRZ en vertoont nog geen enkel teken van slijtage. Hij zal – is mijn inschatting – de eindtermijn van het programma in 2030 moeiteloos halen, en ook alle mogelijke verlengingen. Zijn commitment is een voorbeeld voor al die politici die opportunistisch meebewegen op de dagkoersen van politieke winden.
Maar hij zal ons, Rotterdammers, pas echt in brons gegoten aan de zuidkant van de Erasmusbrug blijvend herinneren aan het belang van scholing en het juiste arbeidsethos als hij ook meer oog krijgt voor andere maatschappelijke voorzieningen. Want met alleen scholen en ondernemingen trek je Rotterdam-Zuid niet omhoog. Bovendien speelt ook het tekort aan onderwijzers en leraren het NPRZ parten bij het verlengen van de schooltijd met gekwalificeerde krachten.
Voor veel onderwijzers en leraren is Zuid ook niet de gedroomde werkplek. Het onderwijswerk is er zwaar. Lees Superschool van schooldirecteur Eric van ’t Zelfde, die het kwakkelende Hugo de Groot College op Zuid succesvol op de rails kreeg, maar wel ten koste van permanente roofbouw op zijn personeel. Wie als leerkracht wil slagen in Zuid, moet niet alleen een idealist, een scherp pedagoog en een vakman of -vrouw zijn, maar ook iets van een militair in zich hebben.
Sociaal kapitaal
Juist ook andere sociale en culturele hulpbronnen kunnen het onderwijs als verheffingsinstrument aanvullen en versterken. Zeker in focuswijken is er nog een te schraal aanbod van recreatieve, sportieve en culturele voorzieningen. Juist deze voorzieningen geven jonge bewoners de mogelijkheid competenties te ontwikkelen (sociaal kapitaal) die nodig zijn om vooruit te komen. Met alleen een diploma (cultureel kapitaal) red je het tegenwoordig niet.
Ook voorzieningen voor ontmoeting en voor het oefenen in lokale democratie zijn cruciaal. En niet elke inwoner van Zuid laat zich als leerling, voorleesvader, overblijfouder, mentor of gastdocent aan een school binden.
Heel velen zijn ver voorbij school en arbeidsmarkt; denk aan ouderen of bewoners met een beperking. Vooral kapitaalarme bewoners wier actieradius vaak niet verder reikt dan één of twee metrohaltes, hebben baat bij kleinschalige, fysiek en financieel bereikbare voorzieningen, die ook in het weekeinde voor hen open zijn. In en rond deze sociale basisvoorzieningen tref je sociaal werkers in de gedaante van buurtwerker, jongerenwerker, wijkteamlid, buurtsportcoach, opbouwwerker, klantmanager en maatschappelijk werker. Zij faciliteren, verbinden groepen, programmeren, voorkomen en verzachten problemen en ontlasten scholen. Deze maatschappelijke voorzieningen en frontliniewerkers verdienen meer waardering van Pastors. De discussies op conferenties verliezen dan wellicht wat aan scherpte, maar het levert wel een meer genuanceerd perspectief op waar het gaat om het inlopen van achterstanden in gebieden als Rotterdam-Zuid.
Radboud Engbersen is programmaleider sociale basis bij Movisie