De achtergrond van een aanslag verklaard

In maart vond een terroristische aanslag plaats op twee moskeeën in Christchurch, Nieuw Zeeland. Vijftig mensen lieten daarbij het leven. De dader komt uit Australië, een land dat volgens extremisten én politiek blank en christelijk moet blijven.

De pleger van de aanslag in Christchurch, een blanke racist, is afkomstig uit de Australische Grafton, een provinciestad gelegen in het noordelijk deel van de deelstaat New South Wales. Zijn acties leidden mondiaal tot grote afschuw, maar riepen ook vragen op over blank racisme in Australië. Draagt het politieke en sociale klimaat in het land er aan bij dat racisme toeneemt? En zijn de talrijke manifesten online en de aanslagen in Nieuw Zeeland uiting van een groeiende weerzin tegen de islam?

Racisme is Australië niet vreemd

De Australische natiestaat is een product van Europese kolonisatie. Net als in de rest van de wereld ging de kolonisatie ook hier ten koste van de inheemse volkeren: de kolonisten maakten zich niet alleen meester van het land van de Aboriginals maar vernietigden en passant ook hun culturen.

En dat racistische beleid ging ver, tot begin jarenjaren ’70 van de vorige eeuw voerde Australië een migratiebeleid dat het land blank (sic) moest houden en gekleurde migranten zo veel mogelijk weerde. Volgens mij ligt hier de kiem van het blank nationalisme en het hardnekkig vasthouden aan een Brits-Australische identiteit.

Vooral in de jaren ’80 probeerde Australië zijn racistische verleden van zich af te werpen. Het stelde grootschalige, niet-discriminerende migratieprogramma’s op en voerde op alle bestuursniveaus een multicultureel beleid. Ook zocht het verzoening met de Aboriginals en de oorspronkelijke inwoners van de Torreseilanden.

Islamfobie is heel gewoon geworden

Sommige blanke Australiërs zagen de ommezwaai in het beleid met lede ogen aan. Tezamen vormen zij een extremistische en racistische blanke beweging die voortdurend van zich laat horen, zowel online als op straat. De bekendste leden van deze beweging die zich vooral tegen de islam keert, zijn Antipodean Resistance en het United Patriots Front. Ook Reclaim Australia met haar sterke christelijke ideologie, keert zich tegen de ‘islamisering’ van Australië en protesteert regelmatig tegen de bouw van moskeeën.

Islamfobie beperkt zich overigens niet tot deze organisaties. Sterker nog, islamfobie is heel gewoon geworden in Australië. In haar jaarlijks rapport meldt de Scanlon Foundation, een organisatie die zich inzet voor de bevordering van sociale cohesie, dat in 2017 ongeveer 25 procent van de Australische bevolking ‘enigszins tot sterk negatief ‘staat tegenover moslims. De jaren tussen 2010 en 2017 laten gelijksoortige resultaten zien.

Christelijke groepen schetsen apocalyptisch beeld

Een paar jaar geleden heb ik de bijdragen van christelijke groepen aan het onderzoek in 2010-2011naar multiculturalisme in Australië geanalyseerd. Het gaat dan over groepen zoals Endeauvour Forum, Salt Shakers Inc. , de christendemocratische partij, Q Society, Australian Defense League en Family Council of Victoria.

Zowel qua toon als inhoud waren hun bijdragen op de diverse publieke hoorzittingen ronduit schokkend. Ze schetsten een beeld van de islam als intrinsiek gewelddadig, gericht op de overname van het land en als een bedreiging voor het christendom. Een vertegenwoordiger van Endeauvour Forum stelde de islam op een van de bijeenkomsten gelijk aan ‘een totalitaire politieke ideologie, verwant aan communisme en fascisme’.

Al deze uitspraken werden gedaan in het kader van een publiek onderzoek. De absurde stellingen werden weliswaar niet onderschreven door de leden van de onderzoekscommissie, maar het feit dat gewone burgers –geen eenzame wolven – zulke beweringen deden in een publiek forum, geeft wel een indicatie van de verspreiding van een bepaald gedachtengoed onder de bevolking.

Van politieke paria tot graag geziene gast

Ook alarmerend is de open, zij het ambivalente politieke toenadering tussen centrumrechts en de One Nation Party onder leiding van Pauline Hanson. Kort geleden nog beschouwd als politieke paria, hoort Hanson nu tot de gevestigde politieke orde. Voor het goede begrip: Hanson wil dat een (koninklijke) commissie gaat onderzoeken of islam een religie of een politieke ideologie is. Verder wil ze een complete stop op immigratie van moslims. En in een commentaar in de Sydney Morning Herald van 24 maart 2017 zei ze dat ‘islam een ziekte is, waartegen we ons moeten inenten.’

Hanson wordt niet langer uitgesloten en verschijnt regelmatig in ochtendshows op tv, en de Liberal Party en National Party zijn niet langer vies van de steun van haar partij. Politici van deze partijen vinden dat de One Nation Party zich verantwoordelijker gedraagt dan voorheen. Ze gaan daarbij gemakshalve voorbij aan Hansons nog steeds openlijke anti-migratie-, anti-Aboriginal- en islamvijandige standpunten.

En wat te denken van de uitspraken van de onafhankelijke senator Fraser Anning? Kort na de aanslag in Nieuw Zeeland vaardigde hij een persverklaring uit waarin de aanslag ‘het eindresultaat’ noemt van de immigratie van moslims en de angst die daardoor in gemeenschappen is opgeroepen.

Ook migratiebeleid voedt islamfobie

Wat ook bijdraagt aan de toename van islamfobie, is de Australische behandeling van bootvluchtelingen. Het migratiebeleid is weliswaar niet specifiek gericht op moslims, maar voedt de islamfobie wel. Onder de titel ‘Operation Sovereign Borders’ wordt elke asielzoeker die Australië per boot probeert te bereiken in een off shore detentiecentrum vastgezet, ook al heeft de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties hem officieel als vluchteling erkend.

Australië blijft daardoor voor elke bootvluchteling letterlijk terra australis incognita, hij wordt nimmer toegelaten. Door dit hardvochtige beleid zijn duizenden vluchtelingen gestrand op de eilanden Manu en Naura, waar ze in penibele omstandigheden leven.

Het merendeel van de bootvluchtelingen is moslim en komt uit Azië of het Midden Oosten. Sommige politieke leiders in Australië betitelen hen als economische migranten, meelifters, terroristen, pedofielen, verkrachters en moordenaars. Geen wonder dat de islamfobie toeneemt.

Politiek treft ook blaam

In het digitale tijdperk hebben de blanke racisten In Australië maar ook elders de wind in de zeilen, ze vinden elkaar gemakkelijk via extreemrechtse, neonazistische en blanke racistische websites. En op sites als 4chan en 8chan. Op de laatste site liet de dader van de aanslagen in Nieuw Zeeland berichten achter.

Hoe verwerpelijk sommige bijdragen en commentaren op sites soms ook zijn, het zou te ver gaan om acties zoals de aanslagen in Nieuw Zeeland enkel daaraan te wijten. Integendeel, islamfobie en vreemdelingenhaat in Australië hebben veel meer te maken met politici die haat tegen islam aanmoedigen en niets of vrijwel niets doen om blank racisme te bestrijden. Dat laatste is helaas niet van vandaag of gisteren.

Anthony Moran is docent en onderzoeker aan het departement van Sociaal Onderzoek aan de La Trobe University in Melbourne, Australië. Hij is auteur van ‘The Public Life of Australian Multiculturalism: Building a Diverse Nation’, uitgegeven door Palgrave Macmillan.

Foto: Anthony Brewster  (Flickr Creative Commons)