De coole zzp-er gaat niet naar het Malieveld

Eén op de zes werkenden in Nederland werkt als zelfstandige, meestal als zzp-er. Volgens het Sociaal Cultureel Planbureau leeft 15 procent van hen onder de armoedegrens. Een probleem dat nodig aangepakt moet worden, maar of zzp’ers daarvoor naar het Malieveld gaan, is allerminst zeker.

De waardering van de zzp-er loopt sterk uiteen: toenmalig voorzitter van MKB Nederland, Hans de Boer, noemden ze ooit Zwakzinnigen Zonder Pensioen. Het onderzoeksbureau Panteia daarentegen ziet zzp’ers als aanjagers van innovatie en dezelfde Hans de Boer, maar nu als voorzitter van VNO-NCW, beschouwt ze als ‘waardetoevoeging in het meerstromenlandschap.’ Meer duidelijkheid is er over de trends en condities die tot de ongekende groei van het aantal zzp-ers hebben geleid. Ik noem de drie belangrijkste: de fiscale bevordering van zelfstandig ondernemerschap, de opkomst van een cultuur van ondernemerschap en de veranderende aard van arbeid.

Het is cool om eigen onderneming te starten

In de jaren negentig is een start gemaakt met het aantrekkelijker maken van zelfstandig ondernemerschap. Dit is in de laatste 15 jaar versterkt doorgezet, met een forse groei van de zelfstandigenaftrek, startersaftrek, en MKB vrijstelling. Hierdoor is het in Nederland op jaarbasis aantrekkelijk geworden om een eigen bedrijf te beginnen: tot een inkomen van 20 duizend euro hoeft er nauwelijks belasting betaald te worden. Dit betekent dat ‘marginaal’ ondernemerschap relatief aantrekkelijk blijft qua inkomen.

Als een economische crisis uitbreekt, verwachten we normaal gesproken een groei van de werkloosheid, en stakingen op het Malieveld. Dit gebeurde niet tijdens de laatste crisis. Voor velen die hun baan kwijtraakten, was er namelijk het alternatief van zelfstandig ondernemerschap. Het is in Nederland een stuk cooler om langs het voetbalveld of bij een verjaardagsfeest aan te kondigen dat je ondernemer wordt dan dat je een uitkering gaat aanvragen. Je gaat niet langer naar het Malieveld, maar naar je zolderkamer om een eigen bedrijf te starten. Ook voor veel scholieren is een carrière als ondernemer nu een aantrekkelijke optie. Als de stap tot ondernemerschap gezet is, blijkt het zelfstandig ondernemerschap ook nog eens fiscaal aantrekkelijk te zijn, zolang je niet al teveel verdient.

Grote bedrijven zijn in de tussentijd enorm gekrompen, en daarmee zijn de kansen voor een baan voor het leven navenant afgenomen. In veel sectoren worden de Nederlandse wet- en regelgeving over arbeid als beknellend gezien en reguliere werknemers worden steeds vaker ingeruild voor een flexibeler contractueel arrangement, bijvoorbeeld als zelfstandig ondernemer. Kortom, de Nederlandse welvaartsstaat maakt bedoeld en onbedoeld het zelfstandig ondernemerschap aantrekkelijk. Dit gaat hand in hand met een cultuur waarin zelfstandig ondernemerschap steeds meer gewaardeerd wordt, en een veranderende realiteit van werk dat steeds meer flexibiliteit vereist.

Verzorgingsstaat moet aan veranderende realiteit aangepast worden

De Nederlandse welvaartsstaat moet nodig aangepast worden aan deze veranderende realiteit. Voor het verduurzamen van deze welvaartsstaat moet de armoede onder zelfstandigen, nu en in de toekomst worden aangepakt. Nog belangrijker is dat het verdienvermogen in Nederland met ondernemerschap moet worden verbeterd. Dit laatste betekent dat het doorgroeien van veelbelovende start-ups vergemakkelijkt moet worden. Initiatieven zoals StartupDelta van Neelie Kroes, en veranderingen in arbeidsmarktregulering zijn stappen in de goede richting. Ook zouden Nederlandse werkgevers meer ruimte moeten geven aan het ondernemerschap van hun werknemers, binnen en buiten het moederbedrijf. Hiervoor zou bijvoorbeeld het concurrentiebeding moeten worden afgeschaft. Tenslotte ligt er een uitdaging voor de overheid om belemmeringen weg te nemen voor nieuwe netwerken van zelfstandig ondernemers, opdat eenpitters met andere bedrijven snel nieuwe kansen kunnen waarnemen en waarmaken.

Erik Stam is hoogleraar aan de Utrecht University School of Economics