De maatschappelijke waarde van ouderenzorg

Hoogleraar Marcel Canoy beschrijft vijf soorten baten die het aannemelijke gevolg zijn van een breed toegankelijke ouderenzorg.

Sommige dingen zijn zo vanzelfsprekend dat je er niet bij stilstaat dat het wel eens anders kan zijn. Toen een befaamde gezondheidseconoom uit Harvard onlangs de VU met een bezoek vereerde, vroeg hij mij wat de maatschappelijke waarde van onze ouderenzorg eigenlijk precies was.

Goede vraag. Je snapt de vraag pas als je bedenkt wat de situatie in de Verenigde Staten is. Voor mensen met een (heel) kleine portemonnee heb je daar Medicare, uiterst karige voorzieningen waarvoor we hier onze neus zouden ophalen. Als je geld hebt, zit je goed want dan is alles mogelijk. Voor alle tussencategorieën is het afzien. Men moet diep in de buidel tasten of de familie moet het maar oplossen, wat soms tot schrijnende situaties leidt. Ter vergelijk, zelfs een Amerikaan met een redelijk inkomen is zomaar het dubbele van zijn jaarinkomen kwijt alleen aan ouderenzorg. Soms nog veel meer. In Nederland nooit meer dan 30 procent.

Wat is ouderenzorg?

De onderliggende gedachte van de vraag van onze man uit Harvard was dat ouderenzorg voorzieningen kan hebben die voor iedereen toegankelijk zijn. Zoals we in Nederland hebben, maar bijvoorbeeld ook in Scandinavië. De vraag is wat zo’n breed toegankelijke ouderenzorg voor maatschappelijke kosten en baten kent.

Ik noem vijf soorten baten die het aannemelijke gevolg zijn van een breed toegankelijke ouderenzorg. Ten eerste verkleint het de ongelijkheid. Zowel in de VS als in Nederland is de ongelijkheid heel groot. Bij ons is dat vooral vermogensongelijkheid, in de VS alle vormen van ongelijkheid. Er is genoeg bewijs dat deze vormen van ongelijkheid ver uitstijgen boven de ‘normale’ ongelijkheid die nodig is om een kapitalistisch systeem te laten functioneren.

Kosten van ongelijkheid

Uit onderzoek van Lawrence Katz van Harvard blijkt dat het meest schadelijke van de Amerikaanse ongelijkheid de economische en politieke macht is die die ongelijkheid creëert. Ongelijkheid via ouderen vertaalt zich vaak ook door naar volgende generaties met gevolgen voor segregatie, onderwijs en politieke tweespalt.

Als je mensen het zelf laat uitzoeken zal een deel van de ouderen onvermijdelijk meer beroep doen op curatieve zorg

Ook het VK kent een grote ongelijkheid. In een heroïsche poging de schade te berekenen, komt het Britse Inequality Trust tot een jaarlijkse schade van ongelijkheid van 40 miljard pond voor het VK. Daar kun je aardige ouderenzorg voor optuigen (al is de ouderenzorg natuurlijk lang niet het enige of belangrijkste wat deze ongelijkheid creëert).

Een van de andere baten die onlosmakelijk zijn verbonden aan een breed toegankelijke ouderenzorg is dat het bespaart op curatieve zorgkosten. Als je mensen het zelf laat uitzoeken zal een deel van de ouderen onvermijdelijk meer beroep doen op curatieve zorg. Het zal moeilijk zijn te becijferen welk deel van die kosten aan een gebrek aan relevante ouderenzorg ligt, maar het zal geen klein percentage zijn.

Ontlast mantelzorgers

Naast het reduceren van ongelijkheid en het besparen op curatieve zorg, kent een breed toegankelijke ouderenzorg nog meer baten. Zo ontlast het mantelzorgers. Zelfs nu is 10 procent van de mantelzorgers in ons land al ernstig overbelast. Met de vergrijzing wordt dit elk jaar meer. Kleed de ouderenzorg uit en het cijfer loopt in rap tempo op.

Ouderen thuis of op straat, bedelend of creperend. Het is geen wenkend perspectief

Let wel: er zijn maar liefst vijf miljoen mantelzorgers in Nederland, dus het effect van een verslechtering op hun productiviteit en gezondheid zal gigantisch zijn. In de VS geeft 20 procent van de mantelzorgers al aan in slechte gezondheid te leven en dat cijfer loopt rap op en is bij kwetsbare groep nog veel dramatischer.

Eenzaamheid verminderen

In zijn boek De kracht van verbinding noemde Vivek Murthy eenzaamheid de volksziekte nummer 1. Murthy wijst onder meer op het werk van ‘Bowling alone’ Putnam en ook van Julliane Holt-Lunstadt die becijferde dat mensen met een goed sociaal netwerk maar liefst 50 procent minder kans hadden om voortijdig te sterven.

Onderzoek naar de economische kosten van eenzaamheid heeft de neiging zaken flink te onderschatten, omdat veel kosten niet becijferd kunnen worden. Niettemin, eenzaamheid is maatschappelijk zo duur dat interventies om eenzaamheid te verminderen al snel kosteneffectief zijn.

Welk deel van het reduceren van eenzaamheid op conto van een breed toegankelijke ouderenzorg geschreven mag worden, is wederom niet duidelijk. Maar dat het er in belangrijke mate aan bijdraagt moge duidelijk zijn.

Armoede onder ouderen verkleinen

In Nederland is de armoede onder ouderen maar 1 procent. In de VS is dat meer dan 10 procent. De reden zal ongetwijfeld te maken hebben met onze ruimhartige pensioenregelingen en het feit dat ouderen uitbundig konden cashen op de huizenmarkt. Dat financieel gespreide bedje zal snel verharden tot een spijkerbed onder een Amerikaans regime van ouderenzorg. De armoede zal dientengevolge oplopen. Ongetwijfeld niet tot de hoogten in de VS (omdat er andere oorzaken bestaan daarvoor), maar niettemin.

Ik heb me in de analyse beperkt tot de meest in het oog springende baten, maar deze lijst is beslist niet compleet. Denk aan de externe effecten die zullen optreden door toegenomen eenzaamheid, ongelijkheid en armoede. Ouderen thuis of op straat, bedelend of creperend. Het is geen wenkend perspectief. Of denk aan de kwaliteit van leven die veel hoger is, los van deze dramatische effecten. Denk aan politieke polarisatie die het logische gevolg is van toegenomen ongelijkheid. En zo kun je wel even doorgaan.

Let wel, dit is geen poging om de loftrompet te blazen over ons systeem noch om de Amerikanen belachelijk te maken. Naast baten zijn er immers ook kosten. Die zijn in ons land al zeer fors en lopen elk jaar op. De vraag is hoe lang we ons zo’n breed toegankelijke ouderenzorg nog kunnen permitteren. De bovengenoemde argumenten zijn niettemin heel bruikbaar om het pleidooi (van mijn oratie) te ondersteunen voor andere keuzes in de ouderenzorg. Keuzes die het systeem wel betaalbaar houden, de arbeidsmarkt verlichten, maar wel de brede toegankelijkheid overeind houden. Want die brede toegang blijkt wat waard te zijn. Heel veel waard.

Marcel Canoy is hoogleraar aan de VU op het gebied van gezondheidseconomie en dementie, en adviseur van de ACM.

Foto: Shirley de Jong (Flickr Creative Commons)

Dit artikel is 846 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (2)

  1. Zelf ben ik ook bezig om dit land te verlaten voordat het niet meer kan. De kans dat ik kan wonen en leven zoals ik nodig heb, is te weinig om hier te blijven. Dan moet je vanwege de kosten van levensonderhoud aan het werk blijven en na 40 jaar trouwe dienst, wordt het tijd voor een beetje ruimte en vrijheid. Aan de regering hebben we niets meer, ze regelen de grote zaken. Maar de zorg voor mensen die genoeg hebben gedaan voor stad en land, die gaat er niet op tijd komen. Ik nader een leeftijd dat ik en iedereen die het bestaan zelf in wil vullen, een plek op de wereld gaan vinden, waar ze wel eerder van de vrijheid mogen genieten. De wereld is groot genoeg, maar het vraagt wel om daadkracht, moed, doorgaan en je gezondheid dienen. En dan komt er nog een nieuwe pensioenwet aan, maar waar kan ik dan terecht voor de laatste fase van mijn bestaan?

  2. De ouderenzorg in Nederland is regelrecht een humane ramp.
    De thuiszorg kan de vraag niet aan en moet vaak nee zeggen tegen hulpaanvraag.
    In de verzorgingstehuizen is de begeleiding en (medische) zorg van ouderen minimaal.
    Vooral ouderen die daar verblijven en geen familie of vrienden hebben verkommeren door eenzaamheid. Ieder vorm van menselijkheid is bij deze instellingen weg gemanaged.
    Het bedrijfsmatige verdienmodel heeft hier gezegevierd. Personeel wordt onderbetaald en moet onder slechte arbeidsomstandigheden werken. Onderbezetting en stress op het werk zijn hier heel normaal. Ouderenzorg is in de praktijk de voorzetting van allerlei maatschappelijke en sociale ongelijkheid.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.