In essentie komt de boodschap van Hurenkamp en Duyvendak erop neer, dat mensen een afschuw voelen voor het gewone en dat zij maatwerk zouden willen omdat zij zich speciaal behandeld willen voelen, anders dan anderen.
Ik heb hun artikel met belangstelling, maar ook met enige zorg gelezen. De laatste jaren lijkt er eindelijk iets meer geluisterd te worden naar de wanhopige oproepen van met name mensen in kwetsbare posities om meer maatwerk in de zorg en ondersteuning. Die hebben ze broodnodig om in onze samenleving mee te kunnen doen. In september 2022 nog bood Rina Arendse, die al veertig jaar een liggend bestaan leidt, het manifest Mens met naam aan aan de Tweede Kamercommissie voor Volksgezondheid. Hierin staat het indringende verzoek om de ontmenselijking in de systemen aan te pakken, die wordt ervaren door mensen die langdurig aangewezen zijn op zorg en ondersteuning.
Wat overging naar gemeenten had niets met zorg te maken, maar alles met welzijn
Rina zou niets liever willen dan onderdeel worden van ‘het gewone’. Dat zou betekenen dat ze - net als ieder ander - haar talenten kan inzetten voor de samenleving. Dat ze zich erkend en gerespecteerd kan voelen als mens in plaats van als ‘object van zorg’, of, erger nog, als een kostenpost voor de samenleving. Rina staat symbool voor al die mensen die net als zij niet in staat zijn om het gewone dagelijkse leven te leiden, omdat het daarvoor benodigde ‘maatwerk’ ontbreekt.
Wat gemeenten ten onrechte maatwerk noemen
De kritiek op maatwerk van Hurenkamp en Duyvendak komt om te beginnen voor een deel voort uit een wijdverbreid misverstand. Ten onrechte veronderstellen zij dat er ‘zorgtaken’ zijn overgedragen naar gemeenten. Dat is niet het geval; die taken zijn keurig in de Zorgverzekeringswet en de Wet langdurige zorg gebleven. Wat overging naar gemeenten had niets met zorg te maken, maar alles met welzijn. Het échte doel van de decentralisaties was het herstel van een sterke sociale basis, van ‘compassionate communities’, waarin mensen naar elkaar omkijken en waarbij gemeenten ondersteuning bieden.
Anders kijken vraagt om maatwerk. Dat is geen aristocratische luxe, maar pure noodzaak
Gemeenten zijn helaas wel gaan geloven dat ‘zorg’ een nieuwe taak voor hen werd. Alsof ondersteuning bij het voeren van een huishouden of bij het vinden van een passende werkplek zorg zou zijn. Uit de zorgwereld namen gemeenten ook de op individuele behandeling gerichte financieringsstructuur over. Ze zijn hetzelfde gaan doen als zorgverzekeraars: een intake, afvinken, controleren… Ze noemden dat maatwerk, maar het leidde tot een enorme toename van het aantal individuele voorzieningen en een heel systeem van rechten en plichten voor burgers om aanspraak op die zogenaamde ‘maatwerkvoorzieningen’ te kunnen maken.
Wrange vruchten van maatwerk-denken
Maar dat was helemaal niet de bedoeling van de decentralisaties. Die zouden juist de sociale basis moeten versterken, met daarin de gewone maatschappelijke verbanden en de ontmoetingsplekken in buurten en wijken waarin mensen zich gehoord en gezien voelen. Mensen die ondersteuning nodig hebben om daarin te floreren, hebben niet per se behoefte aan handelende of beslissende professionals. Ze hebben veel meer aan het ‘nabij zijn’ van deze beroepskrachten in hun leefwereld, zodat ze zelf weer richting aan hun leven kunnen geven.
De wrange vruchten van de zorg-interpretatie van maatwerk door gemeenten komen nu vol in beeld; Rina Arendse is helaas niet de enige die dat merkt. Bij het ministerie van VWS, de Nationale ombudsman, de belangenorganisaties en bij Movisie komen duizenden verhalen binnen van mensen die vermalen worden in de complexiteit van de elkaar overlappende financieringssystemen. Het behoud van regie over het eigen leven, dat voor ‘gewone’ mensen vanzelfsprekend is, komt voor hen steeds verder onder druk te staan. Deze mensen hebben wel degelijk behoefte aan maatwerk, maar dan wel écht maatwerk, dat aansluit bij hun eigen leefwereld en gewoon meedoen in onze samenleving ook voor hen mogelijk maakt.
Terug naar het gewone dus, geheel in lijn met het artikel van Hurenkamp en Duyvendak. Maar dat begint met het lef om onze systemen even opzij te zetten en anders te kijken naar de mensen om wie het gaat. Dat anders kijken vraagt toch écht om maatwerk. Dat is geen aristocratische luxe, maar pure noodzaak.
Janny Bakker is voorzitter van de Raad van Bestuur van Movisie.
Hier kun je de talkshow Movisie Talk terugkijken waarin Janny Bakker praat over maatwerk.
Foto: Bill Smith (Flickr Creative Commons)