En weer is Nederland op de vingers getikt door een internationaal gremium. Nederland doet te weinig om discriminatie tegen te gaan. Zo oordeelde onlangs het VN-comité voor uitbanning van rassendiscriminatie. Nederland staat zich er graag op voor een tolerant en open land te zijn. In sommige opzichten is dat zeker het geval. Zo wil ik wel bekennen dat ik als lesbo in geen ander land zou willen wonen, dan in Nederland. Een positieve houding tegenover homoseksualiteit is zelfs een van de criteria voor het afmeten van de integratie van etnische minderheden in Nederland. Maar etnische minderheden zelf worden volop gediscrimineerd, zo leren bijvoorbeeld de SCP-rapporten over discriminatie op de arbeidsmarkt.
Mensen die discriminatie en racisme aankaarten worden bovendien niet zelden het slachtoffer van bedreigingen. De ervaringen van Quinsy Gario, die spraak maakte met zijn protest tegen zwarte piet, liegen er niet om. Het is belangrijk om nuchter met elkaar te kunnen debatteren over discriminatie. Het is een gevoelig onderwerp. Mensen willen niet van discriminatie worden beschuldigd, maar iedereen maakt onderscheid. Dat is mensen eigen en dat is ook niet het probleem. Wat wel een probleem is, is dat mensen niet altijd goed met dat onderscheid omgaan. En dat kan er toe leiden dat degenen die als ‘anders’ worden gezien, minder kansen hebben, bijvoorbeeld op de arbeidsmarkt.
Wat te doen tegen ongewenste discriminatie?
Een belangrijke vraag is natuurlijk wat we kunnen doen om ongewenst onderscheid, om discriminatie tegen te gaan. Na de uitspraak van het VN-comité werden daarover gelijk tal van suggesties in de media gedaan. Meer educatie over het koloniale verleden van Nederland. Breng mensen van verschillende culturen met elkaar in contact. Draag positieve beelden over van minderheden en zet rolmodellen in. Of laat juist zien welke negatieve ervaringen minderheden hebben opgedaan, in de loop van de geschiedenis en ook nu.
Die suggesties zijn vaak gebaseerd op veronderstellingen over wat werkzame mechanismen zijn bij de aanpak van discriminatie. Bijvoorbeeld dat meer kennis leidt tot meer begrip en meer tolerantie. Of dat ontmoeting bijdraagt aan vermindering van stereotypen en vooroordelen. En dat het kijken naar films of theater empathie voor de getoonde minderheidsgroep bevordert.
Er is weinig onderzoek naar effectieve aanpakken van discriminatie
Er is helaas weinig onderzoek beschikbaar over de effectiviteit van aanpakken om discriminatie tegen te gaan. Voorzichtigheid is geboden bij het zomaar ‘uitrollen’ van interventies en activiteiten als dialoog-bijeenkomsten, voorlichtingscampagnes en theatervoorstellingen. Dat neemt echter niet weg dat de literatuur wel lering biedt (over randvoorwaarden en aandachtspunten) voor de vormgeving van projecten. Daar valt veel meer over te zeggen dan ik hier kan doen, dus volsta ik met een voorbeeld.
Dialoog kan effect hebben, maar ook een ongewenst effect
Movisie heeft onlangs op basis van literatuurstudie onderzoek gedaan naar interventies gericht op het vergroten van de acceptatie van homoseksualiteit. Daarin komen bijvoorbeeld ook op dialoog gerichte interventies aan bod. Dat soort bijeenkomsten blijkt weliswaar effect te kunnen hebben, maar ook in ongewenste richting. De aanname is dat door een open gesprek en het uitwisselen van meningen de houding in positieve zin verandert.
De negatieve meningen die in die bijeenkomsten naar voren worden gebracht kunnen echter eveneens effect hebben en wel zo dat de negatieve houding wordt bevestigd. Dat geldt vooral in contexten waarin die negatieve houding dominant is. En juist daar wil men veelal zo’n dialoog inzetten. Dialoogbijeenkomsten kunnen goed uitpakken als er niet teveel ruimte wordt gegeven aan het uiten van negatieve opvattingen en de positieve meningen ruimschoots aan bod komen.
Een belangrijke les voor organisatoren van dit soort bijeenkomsten.
Saskia Keuzenkamp is manager Effectiviteit bij Movisie en bijzonder hoogleraar Emancipatie bij de afdeling Sociologie van de Vrije Universiteit.
Meer informatie over de interventie vindt u hier: https://www.movisie.nl/persbericht/persbericht-inspelen-empathie-bevordert-homo-acceptatie
Dit artikel verschijnt binnenkort in het nieuwe nummer van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken.
Foto: gags9999 (Flickr Creative Commons)