Een consortium van onderzoeksinstellingen, bestaande uit SEO Economisch Onderzoek, ResearchNed, de Vrije Universiteit en RBA, deed onderzoek naar de verschillen tussen jongeren met en zonder migratieachtergrond op de arbeidsmarkt. We keken ook naar mogelijke oplossingen.
Arbeidsmarktdiscriminatie gebeurt zowel bewust als onbewust
Een belangrijke oorzaak voor het verschil in kansen op de arbeidsmarkt is arbeidsmarktdiscriminatie. Dat wil zeggen dat er jongeren zijn die op de arbeidsmarkt anders behandeld worden vanwege hun migratieachtergrond of andere kenmerken. Arbeidsmarktdiscriminatie gebeurt zowel bewust als onbewust. De laatste, de onbewuste vorm van ongelijke behandeling, staat centraal in ons onderzoek.
Met ons onderzoek stelden we de werkzaamheid vast van interventies die arbeidsmarktdiscriminatie moeten verminderen. Sommigen daarvan zijn gericht op de vraagkant. Dan heb je het over maatregelen die werkgevers bewust moeten maken van praktijken die mensen mogelijk uitsluiten of achterstellen. Andere interventies focussen op de aanbodkant, bij jongeren zelf.
Interventies aan de vraagkant
Interventies die aan de vraagkant arbeidsdiscriminatie proberen terug te dringen, werken via twee mechanismen. Of ze maken werkgevers bewust van mogelijke vooroordelen en helpen bij het corrigeren ervan. Of ze bevorderen standaardisering en objectivering van sollicitatieprocedures.
Twee concrete voorbeelden van dit type interventies zijn Training Selecteren zonder Vooroordelen en een experiment voor cv-beoordelingen. De training is ontwikkeld door het College voor de Rechten van de Mens om HR-professionals en andere medewerkers betrokken bij werving en selectie bewust te maken van hun (on)bewuste vooroordelen. Ook bieden ze concrete handvatten om de sollicitatieprocedure te verbeteren.
Werkgevers kunnen zelf aan de slag met het aangereikte handelingsperspectief
Die handvatten haken in op de gehele selectieprocedure, van vacaturetekst tot sollicitatiegesprek. Voorbeelden zijn: nadenken over neutralere bewoording in vacatureteksten, opzetten van een diverse sollicitatiecommissie (met meer diversiteit), het opstellen van uniforme scoreformulieren voor sollicitatiegesprekken en een gestructureerde beoordeling van cv’s waarbij alleen relevante competenties worden beoordeeld. Werkgevers kunnen zelf aan de slag met het aangereikte handelingsperspectief.
In het kader van een gestructureerde en objectieve beoordeling van cv’s is binnen het onderzoek een experiment opgezet onder gecertificeerde leerwerkbedrijven. Aan leerwerkbedrijven is een aantal fictieve en anonieme cv’s voorgelegd die als geheel of op onderdelen beoordeeld werden. Uit de resultaten bleek dat hypothetische personen met een tweede moedertaal Turks of Arabisch minder snel worden uitgenodigd. Dat verschil vermindert wanneer de cv’s op de gestructureerde manier beoordeeld worden. Daarmee is aangetoond dat deze methode effectief is in het tegengaan van arbeidsmarktdiscriminatie.
Aan de slag
We richtten ons oog ook op interventies voor jongeren. Die interventies zijn gericht op het verminderen van arbeidsmarktdiscriminatie én op de overig oorzaken waardoor de overgang onderwijs-arbeidsmarkt voor sommige groepen jongeren minder goed verloopt.
Het gaat dan om het verwerven van relevante werkervaring of arbeidsmarktrelevante vaardigheden, het verbeteren van de zoekstrategie, en de opbouw van sociale netwerken.
Jongeren met een migratieachtergrond hebben doorgaans een beperkt netwerk om werk te vinden. Ook zetten ze minder, effectieve, kanalen in. Bij arbeidsmarktrelevante vaardigheden gaat het bijvoorbeeld om het voeren van een goed sollicitatiegesprek, de houding tijdens het werk en het arbeidsethos. Relevante werkervaring relateert aan de gevolgde stage of de bijbaan naast de studie.
Sprekend voorbeeld van een werkzame interventie is de Stagemakelaar
Uit onderzoek is gebleken dat hoe meer werkervaring een jongere opdoet tijdens stage of bijbaan, hoe gemakkelijker hij de overgang naar de arbeidsmarkt maakt. Sprekend voorbeeld van een werkzame interventie is de Stagemakelaar. Begeleiders uit Amsterdam Nieuw-West en uit Rotterdam ondersteunen jongeren die moeite hebben om een stageplek te vinden. Ze geven onder anderen training in het voeren van een sollicitatiegesprek en ondersteunen jongeren in het contact met stagebedrijven. De Stagemakelaar zet zijn netwerk in voor voldoende stageplaatsen voor deze jongeren. Hij biedt de jongere een aanpak op maat om hem op de goede plek te krijgen.
Een meer generieke aanpak is die van PlayToWork. Dat is een app die door serious gamen het soft skill profiel van app-gebruikers achterhaalt en vervolgens koppelt met vacatures in een database. Voor de gebruiker een laagdrempelige manier om te solliciteren op een vacature die aansluit bij zijn of haar competenties, voor werkgevers een wervingskanaal om in contact te komen met een voor hen lastig te bereiken doelgroep.
Diverse oplossingen
Ons onderzoek laat zien dat er géén allesomvattende aanpak voor arbeidsmarktdiscriminatie is. De oorzaken van de minder vlotte overgang van onderwijs naar arbeidsmarkt voor jongeren met een migratieachtergrond zijn divers.
Een meervoudige oplossing van arbeidsmarktdiscriminatie is noodzakelijk
Het ligt aan werkgevers, maar ook aan jongeren zelf. Een meervoudige oplossing van arbeidsmarktdiscriminatie is noodzakelijk. Maar ook nuttig: objectieve werving en selectie levert immers betere kandidaten op. Pas dan krijg je mensen die qua competenties het beste bij de vacature passen. Overigens moet het tegengaan van discriminatie sowieso in alle lagen van organisatie, bedrijf en samenleving gedragen worden.
Alleen het aanpassen van de sollicitatieprocedure zal niet de hele oplossing bieden. Sterker nog, directie en bestuur moeten diversiteit en inclusiviteit in alle geledingen faciliteren en aanjagen. Ze moeten discriminatie te allen tijde veroordelen en radicaal tegengaan. Ook moeten ze ervoor zorgen dat alle werknemers op de werkvloer inclusiviteit accepteren, omarmen en uitdragen.
Geobjectiveerde en gestandaardiseerde sollicitatieprocedures en respect voor sociale normen, kunnen de discriminatie op de arbeidsmarkt verminderen. Zodanig dat de migratieachtergrond van jongeren straks niet langer een negatieve rol speelt.
Koen van der Ven is onderzoeker naar onderwijsvraagstukken bij SEO Economisch Onderzoek. Het onderzoek naar de verschillen tussen jongeren met en zonder migratieachtergrond op de arbeidsmarkt loopt nog; de eindrapportage verschijnt eind februari 2024.
Foto: Tiger Lily via Pexels.com