Het gemeentelijke huisvestigingsbeleid voor arbeidsmigranten past als het goed is in een beleid van evenwichtige toedeling van functies aan locaties (ETFAL). Oftewel, gemeenten regelen de huisvesting van arbeidsmigranten zodanig dat het overeenstemt met het woon- en ondernemersklimaat ter plaatse. Daarmee kunnen zij voorkomen dat arbeidsmigranten in erbarmelijke woonomstandigheden terechtkomen en door malafide ondernemers/verhuurders worden uitgebuit.
Het Aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten toonde in 2020 al aan dat de bescherming van arbeidsmigranten zeer te wensen overlaat. Het televisieprogramma Nieuwsuur liet woensdag 12 maart 2025 ten overvloede zien dat er sindsdien vrij weinig is gebeurd om de vaak schrijnende toestanden waarin arbeidsmigranten wonen en werken fundamenteel te verbeteren.
De grote vraag is: wat kunnen gemeenten doen om er tenminste voor te zorgen dat arbeidsmigranten fatsoenlijk worden gehuisvest?
Omgevingsplannen
Gemeenten kunnen redelijk veel, in hun omgevingsplannen kunnen ze bijvoorbeeld aangeven waar woonvoorzieningen voor arbeidsmigranten al dan niet mogen worden gerealiseerd. Ze kunnen tevens regionale afspraken maken over de kwaliteitseisen waaraan de huisvesting van arbeidsmigranten moet voldoen.
De praktijk, bijvoorbeeld gedocumenteerd door de Stichting Bewonersbelangen Arbeidsmigratie en Universiteit Leiden, laat zien dat de behoefte aan huisvesting van arbeidsmigranten zo groot is dat sommige ondernemers er nog steeds misbruik van maken. Zo worden arbeidsmigranten geregeld ondergebracht in panden die totaal niet voor bewoning geschikt zijn.
Probleem is dat het begrip wonen in omgevingsplannen niet nader wordt omschreven
De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State definieert een woning als een complex van ruimten, geschikt en bestemd voor de huisvesting van niet meer dan één huishouden. Het hoeft geen betoog dat lukraak bij elkaar gehuisveste arbeidsmigranten géén duurzaam huishouden vormen.
Op basis van het huishoudcriterium zouden gemeenten de huisvesting van arbeidsmigranten kunnen sturen. Probleem is dat het begrip wonen in omgevingsplannen niet nader wordt omschreven. Meestal vallen de beleidsmakers terug op een algemene uitleg, waardoor ook minder gangbare woonvormen zijn toegestaan. Het gevolg is een wildgroei aan huisvestingsvormen, die wenselijk noch bedoeld zijn.
Aanpassing
Veel gemeenten hebben hun omgevingsplannen hierop inmiddels aangepast, waardoor (grootschalige) huisvesting van arbeidsmigranten op het gemeentelijk grondgebied vaak is uitgesloten.
Op de site van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening wordt onder het kopje Huisvesting Arbeidsmigranten aangegeven dat gemeenten met hun vergunningenbeleid van omgevingsplannen kunnen afwijken. Wanneer burgers, bedrijven en overheden activiteiten in de fysieke leefomgeving willen uitvoeren, dan moeten ze daarvoor een omgevingsvergunning aanvragen. Als die activiteit in strijd is met het omgevingsplan, is er sprake van een buitenplanse-omgevingsplanactiviteit (BOPA) Om vergunning te krijgen voor een BOPA moet de activiteit aan allerlei voorwaarden voldoen.
Criteria
Voor toestemming tot huisvesting van arbeidsmigranten gelden bijvoorbeeld de volgende criteria:
* De locatie is, op basis van relevant beleid van gemeente, provincie en Rijk, geschikt voor de huisvesting van arbeidsmigranten.
* De locatie moet aan dezelfde voorwaarden voldoen als een locatie voor reguliere huisvesting.
* De initiatiefnemer moet aantonen dat de huisvesting van arbeidsmigranten is afgestemd met omwonenden en omliggende bedrijven.
* De initiatiefnemer zorgt voor een aanvaardbaar woon- en leefklimaat voor arbeidsmigranten en buurtbewoners.
* De initiatiefnemer zorgt dat de huisvesting voldoet en blijft voldoen aan de normen van de Stichting Normering Flexwonen (SNF). We hebben het dan onder meer over een minimaal gebruiksoppervlakte van 12 vierkante meter per persoon voor iedere verblijfsvorm genoemd in de SNF, en maximaal twee personen per kamer.
* De initiatiefnemer zorgt ervoor dat de maximale verblijfsduur voor arbeidsmigranten in short stay huisvesting bijvoorbeeld twaalf maanden is. Als de arbeidsmigrant langer wil verblijven op dezelfde locatie, moet gekeken worden naar een permanentere woonvorm.
Openbare orde en veiligheid spelen niet alleen een rol bij de evenwichtige toedeling van functies aan locaties, maar ook bij de aanvraag voor een vergunning van een buitenplanse omgevingsplanactiviteit. In hun toetsing en beoordeling laten gemeenten dus meewegen in hoeverre huisvesting van arbeidsmigranten op een specifieke locatie het gebruik van drugs (hard/soft), prostitutie en alcoholmisbruik uitlokt, tot parkeerdruk leidt, zwerfafval en geluidsoverlast oplevert, de brandveiligheid in het gedrang brengt en of de initiatiefnemer een huishoudelijk reglement heeft opgesteld.
Spanningsveld
Veel gemeenten hebben op grond van de Algemene Plaatselijke Verordening ook nog een exploitatievergunningenstelsel geïntroduceerd. Deze vindt zijn grondslag in de Wet goed verhuurderschap. In dat kader vindt ook nog een toets plaats ter zake de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen.
In theorie is een goede bescherming van arbeidsmigranten mogelijk
Gemeenten hebben met andere woorden genoeg instrumenten om de huisvesting van arbeidsmigranten goed te reguleren. In theorie is een goede bescherming van arbeidsmigranten mogelijk.
De grote valkuil is dat er meerdere bureaucratische procedures moeten worden doorlopen. Die beperken de mogelijkheden voor een fatsoenlijke huisvesting van arbeidsmigranten. Ook staan ze haaks op het vrije verkeer van werknemers zoals dat op Europees niveau is geregeld.
Concluderend: de uitzending van Nieuwsuur bevestigde het nog eens: de huisvesting van arbeidsmigranten is voorlopig nog wel een vraagstuk dat volop politieke en publieke aandacht behoeft. Als we tenminste in de buurt willen komen van wat het Aanjaagteam als kern van zijn aanbevelingen noemde: de behandeling van arbeidsmigranten als gelijkwaardige en volwaardige leden van onze samenleving.
Jasper Molenaar is advocaat. Hij is gespecialiseerd in omgevingsrecht en milieurecht. In het Kenniscafé van de Radboud Universiteit Nijmegen vertelde hij onlangs over waarom gemeenten een huisvestingsbeleid voor arbeidsmigranten op moeten nemen in hun omgevingsvisie.
Foto: Still uit: 'Steeds meer arbeidsmigranten uit EU belanden op straat, Rotterdam grijpt nu in' (NOS Nieuws, zaterdag 1 juni 2024)