Filosoof Ivan Illich merkt ergens op dat je in de Middeleeuwen bij het naderen van een stad als eerste de kerken en kathedralen zag, en nu de ziekenhuizen. Anderhalf miljoen mensen werken er nu in Nederland in de zorg, meer dan tien procent van ons BNP wordt aan zorg uitgegeven. En de dood is voor ons als ‘laatste mensen’ (Nietzsche) ondenkbaar en angstaanjagend en daarom immer aanwezig.
En natuurlijk is het geweldig dat je geholpen wordt als je iets mankeert wat te verhelpen is. Maar zoveel zoals nu, zo massaal en zo alomtegenwoordig? En zo oneerlijk mondiaal verdeeld? En soms zo gevaarlijk (iatrogene schade)? Zijn we niet een beetje over de top gegaan? Zou wat minder zorg en wat meer sociaal domein, wat meer ‘tribale’ samenhang de gang naar het ziekenhuis niet overbodig maken? En leidt dat dan tot onnodig lijden, tot onnodige sterfte?
Als ik me niet vergis zijn er ook in deze tijden andere signalen. Hoe komt het dat een groot deel van de voorgeschreven medicijnen rechtstreeks het toilet ingaat? Hoe is de no-show te verklaren bij geplande operaties? (in niet corona-tijden bedoel ik) Hoe kwam het dat na de oorlog een deel van de psychiatrische patiënten die het overleefd hadden niet meer terug te vinden was?
Opvallend positieve reacties van ggz-cliënten
De website GGZ-Totaal heeft ggz-cliënten die nu op digitale afstand staan, gevraagd wat de coronacrisis voor hen betekent. Dat leverde opvallend veel positieve reacties op. Sommige mensen blijken onvermoede krachten in zichzelf te vinden, breken door hun rolvernauwing heen door anderen te helpen, of ordenen hun leven opnieuw.
Ze doen nu dingen die ze voorheen niet hoefden of durfden te doen. De ggz in Noord-Holland-Noord vraagt zich af waar toch die wachtlijst van 9000 mensen is gebleven. Psychiater Remke van Staveren vindt het onbegrijpelijk hoe ggz-breed het aantal aanmeldingen terugloopt. En ze roept al die dolende klanten op om terug op het nest te komen: ‘Ons team heeft in elk geval plek, net als andere teams’.
In deze tijd treedt het ‘gezonde’ naar voren en daar knappen mensen van op. Er verandert iets drastisch in de verhouding voorgrond-achtergrond. Het psychische probleem trekt zich kennelijk terug want er zijn belangrijkere dingen aan de orde. Men herwint autonomie. Het zou ook kunnen zijn dat het virus een nieuwe gezamenlijkheid schept waarin we voor even allemaal gelijk zijn. En de ggz-cliënt voelt zich bij die gelijkheid zeer wel. Laten we hopen dat dat zo blijft.
Een herschikking van de waardenladder
De zorg en het publiek zijn niet een kwestie van een slot en een sleutel. Beide zijn fluïde grootheden die soms passen en soms niet. Ook bij de huidige vraaguitval bij huisartsen en ziekenhuizen zijn de nodige vragen te stellen.
De meest gebruikte verklaring voor het wegblijven is angst voor besmetting. Dat zal zeker meespelen maar ik vermoed dat er ook andere zaken aan de orde zijn. Zoals een herschikking van de waardenladder. De verschillen op die ladder kennen we al uit lijstjes waarin dokters functieherstel bovenaan zetten als belangrijkste waarde en patiënten behoud van zelfstandigheid.
Onderhoud van het lichaam nu even niet het allerbelangrijkste
Ik vermoed dat zoiets nu ook speelt, dat wil zeggen dat onderhoud van het lichaam nu even niet het allerbelangrijkste is, maar bijvoorbeeld instandhouding van je gezin of familie wel. Het kan ook te maken hebben met de somatisering van ongeluk waarmee de spreekkamers doorgaans vol zitten (klein ongeluk dat nu even in het niet valt door het grote ongeluk). Veel zorg vult daarnaast het pastorale vacuüm dat is ontstaan door de secularisatie. Zijn God en de zorg communicerende vaten? Bidt men weer meer, gaat men weer meer naar de kerk? En is dat een reden om bij de dokter weg te blijven?
Ik weet het niet maar het lijkt mij dat de zorg niet altijd biedt wat men nodig heeft en dat men soms iets biedt waar geen vraag naar is. Een discussie over een post-corona-stelsel zou moeten beginnen met de vraag naar de grootste vraag-aanbod fricties in de zorg. Te veel volume is er daar vast en zeker een van. En soms te weinig. Mag ik er een voorschot op nemen? Zit er misschien te veel lucht in het ggz-aanbod?
Ed van Hoorn is sinds 1980 activist in de ggz-cliëntenbeweging. Hij was onder meer voorzitter van de Cliëntenbond, hoofd van de afdeling belangenbehartiging van de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie en bestuurder bij Roads.
Foto: Radu Florin via Unsplash