Er is de media en zeker in het tv-programma Jinek stevige kritiek geweest op de uitlatingen van Jan-Dirk Sprokkereef, de vice-voorzitter van Jeugdzorg Nederland over de zaak Sharleyne, het meisje dat op achtjarige leeftijd om het leven kwam in Hoogeveen na een geschiedenis van verwaarlozing. In de uitzending van Zembla van 17 februari liet Sprokkereef weten dat hij niet denkt dat we gezinsdrama’s altijd kunnen voorkomen. In de media werd hem vervolgens voor de voeten geworpen dat hij de veiligheid van het kind niet voorop stelt en dat hij de verwaarlozing en het huiselijk geweld voor lief zou nemen. Andere media typeerden zijn reactie als verkrampt, soft, ja zelfs als laf.
Om verschillende redenen typeer ik de reactie van Sprokkereef in Zembla niet als cynisch, verkrampt of soft. Sterker nog, ik vind het heel dapper van hem dat hij toegeeft dat we geen waterdichte systemen kunnen maken om kinderen te beschermen. Daarmee is hij namelijk één van de weinige bestuurders die durft te zeggen dat de wereld niet maakbaar is en dat we in de toekomst waarschijnlijk opnieuw geconfronteerd zullen worden met gezinsdrama’s.
Meldplicht veroorzaakt zorgvermijding en isolement
Het Afrikaanse gezegde ‘It takes a village to raise a child’ beschrijft een kenmerk dat de hoge flat en de omliggende buurt in Hoogeveen niet bleek te bieden. Sterker nog, met de hyperindividuele leefstijlen van vandaag is het dorp dat mede een oogje in het zeil houdt en steun biedt voor veel jonge ouders ver weg. De bron van gezinsdrama’s zal niet snel opdrogen.
Terecht wijst Sprokkereef erop dat dit probleem niet zomaar te fixen is. Jeugdbescherming is mensenwerk; beoordelingen en beslissingen zijn altijd het afwegen van uiteenlopen signalen en verhalen uit de eerste, tweede of derde hand. Iedere medewerker van Veilig Thuis kent de druk van de media-aandacht, de spanning tussen de ouders kansen bieden en de veiligheid van het kind.
Met Sprokkereef vind ik dat het onze dure plicht is om van ieder drama te leren en dat we ons tegelijkertijd geen illusies moeten maken dat nieuwe structuurwijzingen, nieuwe wetgeving of nieuwe, assertieve vormen van overheidsingrijpen, ons zullen verlossen van geweld tegen kinderen. Sterker nog, misschien hebben vorige structuurwijzigingen als de verwijsindex (een digitaal systeem dat risicosignalen van hulpverleners over kinderen bij elkaar brengt) of de meldingsplicht van professionals er wel voor gezorgd dat ouders hun pedagogische onmacht niet durven te delen met onderwijzers of huisartsen; bang dat ze je verhaal door zullen brieven aan de instanties.
De moeder van Sharleyne in Hoogeveen ging niet naar de huisarts toen haar dochtertje hardnekkig in haar broek bleef plassen en poepen. Niet ondenkbaar is dat ze bang was dat de huisarts zijn zorgen over het lot van haar dochter zou delen met instanties. Een assertieve overheid produceert met andere woorden onbedoeld zorgvermijding.
Overheid kan geen veiligheid bieden
In alle gezinsdrama’s waarin ik me verdiept heb - de zaak Savanah, het Maasmeisje, Danielle en nu de zaak Sharleyne - valt het isolement en gebrek aan sociale steun op. Alle kinderen en hun familieleden van deze en toekomstige zaken gun ik het (of zou ik het gegund hebben):
• dat de sociale omgeving en de instanties man en paard noemen en de zorgen over onveilig opgroeien met de ouders bespreken;
• dat ouders de kans geboden wordt om het sociaal isolement te doorbreken en de kring te vergroten;
• dat de ouders met steun van dit uitgebreide familienetwerk een plan mogen maken om het gevaar af te wenden; en dat als dit plan de instanties overtuigt, dat de overheid niet in zal ingrijpen met jeugdbeschermingsmaatregelen.
Het rapport van de commissie Samson laat zien dat uit huis geplaatste kinderen lang niet altijd veilig zijn. De overheid kan geen veiligheid bieden, families soms ook niet. Wat wel kan is dat de overheid hen de kans geeft om met vereende kracht van ooms, tantes, opa’s, oma’s, buren en (vroegere) vrienden orde op zaken te stellen, zelfs als ouders door middelengebruik of psychiatrische problemen hier ogenschijnlijk geen kracht voor hebben. Hiervoor bestaan al mogelijkheden in de nieuwe Jeugdwet (het familiegroepsplan), maar daar wordt om allerlei redenen onvoldoende gebruik van gemaakt.
Verdient Sprokkenreef dus hoon of applaus? Applaus zou ongepast zijn, maar ik waardeer zijn eerlijkheid.
Gert Schout is senior wetenschappelijk medewerker bij het VUmc en deed eerder onderzoek naar zorgvermijding.