Klijnsma’s kledingadviezen breken eigenwaarde bijstandontvangers af

Het voorstel van staatssecretaris Klijnsma om bijstandsgerechtigden te straffen als zij door ongepaste kleding of te weinig verzorging geen werk vinden is een aanmoediging om iemands eigenwaarde af te breken. Het zegt ook iets over hoe we denken over de laagste sociale klasse.

‘The lower classes smell.’ Met dit citaat uit 1937 van George Orwell opent socioloog Stephanie Lawler haar artikel getiteld ‘Disgusted subjects’ over de klassenkloof in Groot-Brittannië. Het ware geheim, aldus Orwell, van klasse in het Westen is dat de middenklasse walgt van het uiterlijk en gedrag van de lagere klassen. Lawler betoogt dat zulke uitingen van afkeer nog altijd wijdverbreid zijn onder de Britse middenklasse, iets dat bijvoorbeeld blijkt uit het feit dat stigmatiserende (reality) tv-shows of journalistieke reportages over de lagere klassen zelden tot protest leiden. Blijkbaar is de gevoelde afkeer normaal en is het acceptabel die te uiten.

Hoe acceptabel is dat in Nederland? Het voorstel van staatssecretaris Jetta Klijnsma om bijstandsgerechtigden te straffen als zij door ongepaste kleding of gebrek aan verzorging het vinden van werk belemmeren, dwingt ons eens goed naar onze beeldvorming over de lagere klasse te kijken. Het is makkelijk om naar Wilders te wijzen, zoals bijvoorbeeld Henk-Jaap Batelaan doet in een recente bijdrage, maar moeten we niet wat verder kijken en reflecteren op onze eigen beelden van bepaalde groepen in de maatschappij?

Negatieve beeldvorming van aso’s

In de Britse sociologie is regelmatig aandacht voor de verwevenheid van sociale klasse en oordelen over uiterlijk en gedrag. Een voorbeeld is de manier waarop over de blanke lagere klasse wordt gesproken. Zij worden ‘chavs’ genoemd (te vertalen als ‘aso’s’) en alles aan hen wordt als afstotelijk geportretteerd: hun kleding (trainingspakken, minirokjes), juwelen (veel goud, te opzichtig), make-up, en hun keuze voor alcoholische drankjes en muziek. Zelfs hun lichamen zijn weerzinwekkend: te vet en te bloot. Mannen hebben geen controle over hun agressiviteit, vrouwen niet over hun seksualiteit (vandaar geweld en tienerzwangerschappen). Vicky Pollard, een personage uit het tv-programma Little Britain, belichaamt alles wat moreel verwerpelijk zou zijn aan de arbeidersklasse: ‘loud, white, excessive, drunk, fat, vulgar, disgusting’ (Tyler 2008). De beeldvorming is niet alleen een zorg van sociologen: onlangs zond de BBC een lezing uit van auteur Owen Jones, die een boek schreef over de negatieve beeldvorming over de lagere klassen en nu aandacht vraagt voor het feit dat tv-programma’s enkel nog een karikatuur van arme mensen laten zien.

Typisch Brits? Denk even terug aan de mediahype rond de familie van Hanna Tokkie en het feit dat ‘tokkie’ nog steeds een officieel en veelgebruikt woord is voor asociaal. Daarna hadden we het programma Probleemwijken – kunt u zonder moreel oordeel kijken? Op internetsites zoals Fok! en Viva wordt nog veelvuldig geschreven over tokkies, aso’s en ordi’s. Op het Viva-forum vragen aanstaande moeders of de voornaam van hun voorkeur niet teveel ‘tokkie’ klinkt. De link met overlast en crimineel gedrag is snel gelegd, maar in het dagelijks taalgebruik verwijst het woord ‘tokkie’ vaak niet naar criminelen maar naar een bepaalde groep die in bepaalde buurten woont met een bepaalde sociaaleconomische status. Het gaat weliswaar niet specifiek over bijstandsgerechtigden, maar in de beeldvorming is er een flinke overlap tussen ‘tokkies’ en bijstandsontvangers.

Uiterlijk is niet oppervlakkig, maar spreekt boekdelen

Natuurlijk zijn programma’s over de rijken zoals Hoe heurt het eigenlijk? (met Jort Kelder) ook niet vrij van spot. Belangrijk verschil is dat de rijken voor hun levensonderhoud niet afhankelijk zijn van solidariteit en sociale voorzieningen. De lagere klassen kunnen hun afkeer van de hogere klassen uiten, maar het heeft weinig formele consequenties. Tegendraadse rijken kunnen alle oordelen van zich af laten glijden, ze kunnen prima voor zichzelf zorgen en genieten op veel andere vlakken wel respect. Als zij zich ‘anders’ kleden is dat ‘excentriek’, en zelfs als we het onaangepast vinden dan volgt er geen boete.

Een voor de hand liggend bezwaar tegen sanctionering op basis van uiterlijk is dat een oordeel daarover nogal subjectief is. Maar misschien moeten we ons meer zorgen maken als blijkt dat de mensen die de normen vaststellen en bewaken juist unaniem tot een oordeel komen. Volgens de Franse socioloog Pierre Bourdieu is het lichaam de ‘meest onbetwistbare materialisatie van klasse-gerelateerde smaak.’ In het meer recente boek Culture, Class, Distinction schrijven Britse sociologen dat lichamen een eerste oriëntatiepunt zijn voor het classificeren van mensen, omdat de samenleving systematisch verschillende rollen en ongelijke waardering toekent op basis van sociale klasse (voeg daaraan toe: gender, leeftijd, etniciteit). Die rollen en ervaringen markeren het lichaam: hoe anders is het lichaam van een stratenmaker dan dat van een bankdirecteur? Hoe anders ruiken lichamen van mensen die anders eten en (koffie, alcohol) drinken, die roken? Wat doet een drugsverslaving met een lichaam, of het leven op straat? Hoe waarderen we sportieve en gezonde lichamen versus verwaarloosde en zieke lichamen? We weten uit onderzoek dat laag opgeleide mensen vaker een slechte gezondheid hebben en meer stress ondervinden dan hoogopgeleiden. Ook dat tekent zich af op lichamen. Uiterlijk is niet oppervlakkig, het spreekt juist boekdelen.

Esthetische oordelen zijn moreel

Het probleem is volgens Lawler dat esthetische oordelen zich vertalen in morele oordelen. Wat wij ongepast of onsmakelijk vinden vertaalt zich al gauw in een veroordeling van iemands identiteit. Immers, als de norm evident is, wordt normovertreding verdacht: of iemand weet niet beter (en is dus ziek of mentaal zwak), of iemand wil niet beter (en is dus delinquent).

Dat laatste lijkt nu uitgangspunt in het wetsvoorstel: kleding, gedrag en verzorging betreffen ‘keuzes die de bijstandsgerechtigde maakt en waarvan de gevolgen voor zijn verantwoordelijkheid komen’ (memorie van toelichting bij het wetsvoorstel). In feite is de boodschap dat iemands keuzes, en dus diens identiteit, niet deugen. Als al niet duidelijk was dat leven van een uitkering een foute keuze is, wordt de verwijtbaarheid benadrukt door de dreiging van straf.

Uit het SCP-onderzoek Verzorgd uit de bijstand blijkt gelukkig dat klantmanagers zelden sanctioneren op uiterlijk, taal of gedrag. Zij houden zich liever bezig met bijsturen, coachen en re-integratie. Het is gerechtvaardigd (en rechtvaardig) mensen aan te spreken op hun verantwoordelijkheid voor het vinden van werk. Adviezen over kleding en uiterlijk kunnen daarbij horen. Maar met deze maatregel kan van coaching, laat staan emancipatie, geen sprake zijn. Je moedigt iemand niet aan door eerst zijn eigenwaarde af te breken.

De strafmaatregel leidt tot systematische rechtsongelijkheid

Met de strafmaatregel beoogt de staatssecretaris rechtsongelijkheid te bestrijden: de praktijk van sanctionering van bijstandsgerechtigden is nu zeer heterogeen. Het is waarschijnlijk dat de mensen die op hun kleding en uiterlijk zullen worden aangesproken geen willekeurige groep mensen zijn. Zoals een klantmanager in het genoemde SCP-rapport zegt: die problematiek is inherent aan de doelgroep. De strafmaatregel leidt dan juist tot systematische rechtsongelijkheid op basis van sociaaleconomische of maatschappelijke status. Met deze maatregel beoogt de regering een boodschap over te brengen aan mensen die een beroep willen doen op de bijstandsuitkering. Maar hij zegt ook iets over hoe wij als samenleving denken over de laagste sociale klasse. De vraag is of wij dat normaal vinden.

Dr. Gwen van Eijk is universitair docent en onderzoeker aan het Instituut voor Strafrecht en Criminologie, Universiteit Leiden. Zij doet onderzoek naar klassenongelijkheid en criminaliteitsbeleid.

 

Literatuur
Bennett, T., Savage, M., Silva, E., Warde, A., Gayo-Cal, M., Wright, D., & Silva, E. B. (2009) Culture, Class, Distinction. Abingdon: Routledge.

Bourdieu, P. (1984) Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Harvard: Harvard University Press.

Lawler, S. (2005) Disgusted subjects: The making of middle‐class identities. The Sociological Review, 53(3): 429-446.

Tyler, I. (2008). ‘Chav Mum Chav Scum’ Class disgust in contemporary Britain. Feminist media studies, 8(1): 17-34.

Dit artikel is 3075 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (11)

  1. Ik ben benieuwd of een gemeente nu al (generiek) de door Klijnsma voorgestelde maatregelen mag doorvoeren, zonder dat daar een wettelijke basis voor is. B.v. De vier weken wachttijd. Weet iemand of hier al jurisprudentie over is?

  2. Een reactie op deze zinsnede van Gwen van Eijk: (…) Batelaan wijst gemakkelijk naar Wilders, maar moeten we niet wat verder kijken en reflecteren op onze eigen beelden van bepaalde groepen in de maatschappij?’

    Wie mijn artikel (zie elders binnen dit dossier) leest, merkt op dat ik verder kijk dan naar Wilders alleen. Ik kritiseer de rol van de VVD, het CDA, het SCP, de PvdA, de staatssecretaris van SzW en ‘de commentator van NRC’.

    Wilders verwoordt slechts opvattingen over bijstandsontvangers die breed leven zegt van Eijk. Dat zou kunnen, ik weet het niet precies. Als mensen wisten dat hun vooroordelen rechtstreeks tot wetgeving werden verheven … zouden ze misschien andere opvattingen hebben.

    Wel zeker is dat de schriftelijke weerslag van deze opvattingen ongecensureerd terechtkwam in het gedoogakkoord dat Wilders afdwong bij CDA en VVD. Na deze twee partijen buigen ook andere gezaghebbende actoren en zie daar, we hebben een ongehoord hard wetsvoorstel met een stigmatiserend effect. Kleinsma’s kledingregiem i.p.v. ‘advies’.

    Geen gemakkelijke verwijzing van mij naar Wilders. Nee, juist een ongemakkelijke boodschap aan actoren die beter weten en daarnaar moeten handelen. Hun rol is minstens zo kwalijk als die van de PVV-voorman. Alleen de Raad van State heeft haar rol naar behoren gespeeld.

    Overigens een boeiend artikel van Gwen van Eijk.

    Henk-Jaap Batelaan

  3. Iedereen die niet rijk is en moet werken voor zijn inkomen loopt het risico in de bijstand terecht te komen. Dat de bijstand alleen ‘gebruikt’ wordt door de ‘laagste’ sociale klasse is nogal stigmatiserend. Heel wat net afgestudeerden’ van een studierichting zoals sociologie leven bijvoorbeeld de eerste maanden van een uitkering. Het gaat bovendien niet om alle bijstandgerechtigden, het gaat om bijstandsgerechtigden die een uitnodiging hebben gekregen voor een sollicitatiegesprek. Zo’n uitnodiging krijg je in het algemeen alleen als de werkgever of de daarvoor aangewezen medewerker(s) kennelijk van mening zijn dat betreffende sollicitant een redelijke kans maakt om de betreffende betrekking te krijgen. In zo’n geval kan de wijze waarop de betreffende sollicitant zich presenteert wel degelijk van doorslaggevend belang zijn. Verzorgde kleding, een verzorgd kapsel en schone handen horen daar zeker bij en kan bovendien helpen om het zelfvertrouwen van de sollicitant juist te vergroten.

    Als uitkeringgerechtigden hun sollicitatiegesprek bewust verzieken door hun onverzorgde uiterlijk dan is het logisch dat er sancties moeten zijn om misbruik tegen te gaan.

  4. Het probleem hier is het overschot aan testosteron in de politiek. Sinds Fortuyn is het bon-ton geworden om flinke statements te maken, onafhankelijk van het feit of die iets toevoegen aan het denken over een bepaald probleem. Zo zie ik ook regels als die van Klijnsma c.s. meer als uitvloeisel van het onderbuikgevoelen dat zegt “we zullen die werklozen wel eens van de bank afschoppen”. Een onderbuikgevoelen waarvan men vermoedt dat het leeft in de samenleving. Ik ben daar niet van overtuigd, overigens.

    Wie verzint het nu in ‘s-hemelsnaam om regels over kleding in een wet op te nemen? Daarmee geeft de wetgever alleen maar aan nu werkelijk geen enkel begrip voor de realiteit te hebben. Het voegt niets, werkelijk niets, toe aan het vinden van mogelijke oplossingen voor het werkelijk probleem. Zolang er 700.000 mensen elkaar staan te verdringen om 70.000 banen te gaan vervullen zijn problemen als kleding en verzorging van werkzoekenden eigenlijk academische vraagstukken. Je kunt op je 53e in je beste begrafeniskleren naar een sollicitatie gesprek gaan, het resultaat zal niet anders zijn dan wanneer je er in je adamskostuum naartoe was geweest.

    Voor het overige vind ik wel dat de auteur twee dingen door elkaar gooit. Daar ben ik het eens met Tom Hollander. Het is niet per sé de ‘lagere’ sociale klasse die in de bijstand zit. De bijstandspopulatie is een gemêleerde groep.

    Ach, ik herinner me maar aan wat ik als jong mens heb meegekregen. Zoals mijn vader zei: “Je kunt een aap nu wel in een duur jacquet stoppen, het blijft een aap”. De man had groot gelijk. Helaas is het aantal apen in de politiek en bestuur hand over hand toegenomen. Tijd om die eens in te wisselen voor een wat minder heetgebakerd volkje dat wellicht genegen is te gaan doen waarvoor ze eigenlijk zijn, het vinden van antwoorden op vraagstukken die burgers zelf niet kunnen vinden. Het liefst nog zonder daarbij de vingers te diep in de staatskas te steken voor eigen gebruik…….

  5. “Tokkies” imiteren op hun wijze slechts de BN-okkies of beter de BN-ikkies

  6. De PvdA is echt heel ver heen in de persoon van mevrouw Klijnsma met een dergelijke opmerking. Verbijsterend!!……

  7. Het moet toch menselijk blijven. Zich indiscreet opstellen tegenover bepaalde groepen. Op die manier kweek je vooroordelen. Het is een subjectief begrip. Over smaak valt niet te twisten. Tegenwoordig vinden sommigen al veel dingen vies. Ik neem aan dat ze wel wat gewend zijn in de spreekkamer van de arbeidsconsulent. Ik vind dat het een beroepsgeheim is en dat je er niet indiscreet over moet uitlaten. Nu denkt het hele publiek er op een bepaalde manier over als zij er zo over schrijven. Hoe raarder hoe mooier en dat is weer vermaak en entertainment voor het publiek. Het is een kwetsbare groep die privacy verdient en het lijkt op die manier alsof ze af willen geven op een groep. Door machteloze mensen die in een kwetsbare positie zitten af te kraken op uiterlijk en kledingstijl. Het is heel persoonlijk en smaken verschillen. Zij kunnen zich niet verdedigen en dat je zo voor het publiek neergezet wordt. Je krijgt een label en dat is niet positief. Straks komen ze nog met meer eisen. Formeel en officieel gekleed gaan in merkkleding nou geef mij maar gewoon. Het zijn nogal gevoelige kwesties die je aan de buitenwereld bekend maakt. Het is toch geen modeshow. Hoop dat het met menselijke maat gemeten wordt. Er zijn ook van die loeders die anderen neerhalen om zich goed te voelen of omdat ze zich meer voelen. . Ze geven de indruk dat iedereen zo is en iedereen is uniek en authentiek en niet alledaags of vrije tijdskleding.

  8. Afgeven op mensen die zich niet verdedigen en hun zo presenteren aan het publiek maakt dat je geen goede reputatie krijgt. Zich vermaken en hun als entertainment zien terwijl zij zich niet kunnen verdedigen in een onmachtspositie. Halitose slechte adem en dat er mensen zijn die naar oud zweet ruiken en naar opgedroogde urine, In een oud vaal trainingspak gekleed gaan en op afgetrapte gympen of op teenslippers op het spreekuur komen bij de arbeidsconsulent. De arbeidsconsulent vertelt dit indiscreet als praat bij de borrelhap en in geuren en kleuren in dat boekje Zo worden ze aan het publiek gepresenteerd en aan de schandpaal genageld.. Hoe raarder hoe mooier straks kun je hun nog als kermisattractie neerzetten want niemand die het voor hun opneemt. Op deze mensen afgeven als emotionele boksbal uit machtswellust en voelen zich superieur en voelen zich meer en dat laten ze ook nog blijken.

  9. Juveniel immatuur onderontwikkeld infantiel en puberaal. Net als die merkengekte op scholen. Gefrustreerd afgeven op anderen en van binnen zijn ze hol en leeg met kletspraat en geroddel.

  10. Wat je zegt ben je zelf en onderontwikkelde lege holle indolente luie nietsnut ledig dull en hol en een stuk ondeugd. Het binnenste zien ze niet dus zielloos. Narcisten breken andermans eigen waarde ook af om zich beter en belangrijker te voelen. Ze willen dat je er mee zit en dat je het aantrekt en hier halen ze hun levering met narcistische voeding of supply uit. Alsof dat iets zegt over iemands kwaliteiten en innerlijk binnenste. Nou daar zal dan wel niet veel bij zitten. Wie het alleen van de buitenkant moet hebben is hol en leeg. Dat zal nog wat worden als zij ouder worden en dan hebben ze alleen maar lege verhalen en geesteloos en duf. Er zal wel niet veel bij zitten. Het een ander voorhouden en zelf zo zijn. Zo kunnen oplichters ook wel nette pakken aanhebben. Het is niets meer dan een facade en nep en je anders voordoen dan je bent. Opsmuk en tierlantijnen en exterieur . .

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.