'Voorkomen is beter dan genezen'. Erasmus schreef het begin 16e eeuw. Begin 21e eeuw is dit in Nederland een breed gedachtegoed. Helaas is het nog geen gemeengoed. Er is veel voor nodig om breed ziekte te voorkomen door middel van preventie.
‘Van preventie wordt nu echt werk gemaakt’, zo gonsde het hoopvol voor de start van kabinet Rutte III. Er is inderdaad een mooie start gemaakt. De afgelopen tijd is een brede groep belanghebbenden gemobiliseerd. Afgelopen vrijdag hebben zij het nationaal Preventieakkoord ondertekend.
Dit nationaal Preventieakkoord richt zich op roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Drie leefstijlthema’s waar we in Utrecht ook volop mee bezig zijn. Samen met onze lokale partners ontwikkelen we rookvrije sportvelden, beweegprogramma’s in de wijken en is er lokale aandacht voor NIX18.
Een nationaal Preventieakkoord dat deze lokale initiatieven ondersteunt, is daarom een mooie stap. Toch is met de huidige inzet de weg naar de doelstellingen in het akkoord nog lang. Als we écht inzetten op preventie, écht willen voorkomen in plaats van genezen, dan moeten we vooral oog hebben voor de oorzaken achter een ongezonde leefstijl.
Het is een illusie dat informatie tot ander gedrag leidt
Achter de behoefte om te roken, te veel en te ongezond eten, te weinig bewegen en problematisch alcoholgebruik schuilt vaak helemaal geen rationele, vrije keuze of denkwijze. Het is een illusie te veronderstellen dat deze keuze – met de juiste informatie – eenvoudig kan worden veranderd of gestopt.
In Utrecht leren we dat eenzaamheid, schulden en armoede zulke grote stressfactoren kunnen zijn, dat ze mensen niet alleen afleiden van een ‘gezonde keuze’. Dergelijke stressfactoren verhinderen mensen zelfs om goede, bewuste en rationele keuzes te maken, zoals gezonder te leven.
Er is te lang gekeken naar eigen verantwoordelijkheid
Deze ervaring uit de Utrechtse praktijk staat niet op zichzelf. Ook in andere steden en regio’s zien we die ontwikkeling. Ook in de wetenschap groeit het inzicht dat gezondheidsbeleid niet langer strikt het domein van de zorgprofessionals is. Onlangs nog heeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid geconcludeerd dat er in het gezondheidsbeleid te lang is gekeken naar leefstijl en de eigen verantwoordelijkheid van mensen voor gezond gedrag.
Hierbij was er geen aandacht voor de achterliggende factoren van ‘ongezond’ gedrag. In datzelfde rapport pleit de WRR ook voor wat we in Utrecht ‘een gezonde start’ noemen: meer aandacht voor de periode vlak voor de zwangerschap tot en met het 18de levensjaar.
Professionals nodig die met mensen in gesprek gaan
Kortom, zowel uit de praktijk als uit de wetenschap blijkt dat preventie meer vraagt dan mensen te wijzen op gezond gedrag en ze hiervoor uit te nodigen. Uiteraard is het belangrijk om mensen te informeren over gevolgen van roken, voeding, beweging en alcoholgebruik.
Maar als je echt wilt inzetten op preventie en op gezondheidswinst, dan is er meer nodig dan enkel zenden. Preventie vraagt om professionals die met inwoners in gesprek gaan. Preventie vraagt om meer mensen die in gesprek gaan met inwoners, ervaringsdeskundigen en ondernemers om samen naar nieuwe oplossingen te zoeken. Preventie vraagt om oplossingen die echt effect hebben. Die behoefte aan verbetering en de kansen hiervoor zie ik dagelijks. En lang niet alleen in de regio Utrecht.
Lokale allianties die het Rijk wil zijn er al
Het Rijk roept op tot lokale allianties die inzetten op preventie. Dat klinkt mooi. Echter, die allianties zijn er al. Daar voegt een extra handtekening niets aan toe. De bestaande allianties verdienen juist versterking in de vorm van aangepaste regelgeving, extra onderzoek, belastingmaatregelen of financiering. Een preventiefonds maakt nu onderdeel uit van het akkoord.
Hoe mooi zou het zijn als overheden, verzekeraars, bedrijven, brancheorganisaties, ja eigenlijk al die partijen die de staatssecretaris om tafel had, met elkaar investeren in preventie en zo bestaande allianties versterken.
Misschien hebben we dan samen ook het lef om breder te kijken naar preventie van ziekten. Denk bijvoorbeeld aan schonere lucht in het kader van een gezonde leefomgeving. Zo maken we samen een begin om onze middelen te richten op versterken van gezondheid in plaats van het oplossen van ongezondheid.
Staatssecretaris, verdiep uw aanpak
Samenvattend steun ik de staatssecretaris in de stap die hij zet door het sluiten van een nationaal Preventieakkoord. Daarbij moedig ik hem aan zijn aanpak te verdiepen. Ik zie daarbij een aantal kansen.
1) Kijk ook naar de achterliggende oorzaken voor roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik, zoals eenzaamheid, schulden en armoede dat kunnen zijn.
2) Breid het Preventieakkoord uit met specifieke aandacht voor onze kinderen tot 18 jaar.
3) Roep niet alleen op tot lokale allianties maar versterk als Rijk deze lokale allianties door meer als partner op te treden. Denk en doe serieus mee. Zoek naar mogelijkheden voor aangepaste regelgeving, extra onderzoek en belastingmaatregelen.
Lokaal, in de steden, in de regio’s en provincies gebeurt al veel. Laten we de handen ineenslaan. Laten we van elkaar leren en elkaar helpen om te voorkomen dat iedere stad, regio of provincie en ook het Rijk het wiel opnieuw uitvindt. Sluit aan bij wat er leeft. Ook hiervoor geldt: voorkomen is beter dan genezen.
Victor Everhardt is voorzitter GGD Regio Utrecht.
Lees ook de reactie van staatssecretaris Blokhuis in een interview.
Foto: Juli (Flickr Creative Commons)