De strategische ligging tussen Europa, het Midden-Oosten en Sub-Sahara-Afrika maakt Marokko al sinds eeuwen een aankomstland voor migranten, aldus Khadija Elmadmad, een Marokkaanse hoogleraar in migratierecht. Ze geeft in Rabat aan medewerkers van Movisie – die op studiereis zijn in Marokko – een lezing over migratie en migranten in Marokko.
Ze vertelt dat in de derde eeuw voor Christus de Romeinen zich al in Marokko vestigden; de zuidelijke grens van het Romeinse Rijk lag op vier uur rijden van de Marokkaanse stad Mèknes.
In de zevende eeuw na Christus kwamen de Arabieren naar Marokko. Elmadmad: ‘De eerste Marokkaanse dynastie is opgericht door een Arabische vluchteling uit het Midden-Oosten. Ons land is opgebouwd door vluchtelingen, waar we onze diversiteit aan te danken hebben. Migratie zit in ons bloed.’
Massa-legalisering van Afrikanen in Marokko
Het Noord-Afrikaanse land kent een relatief liberaal migratiebeleid en dat is volgens Elmadmad te danken aan deze geschiedenis. In 2014 kondigde de Marokkaanse koning Mohammed VI een ongekende operatie voor een Afrikaans land aan: een generaal pardon voor de aanwezige ongedocumenteerde migranten.
Ruim 23 duizend mensen kregen een verblijfsvergunning, vooral mannen uit landen als Senegal, Ivoorkust, Nigeria en Kameroen. In 2016 volgde een tweede pardon. In november 2018 maakte de Marokkaanse minister van Binnenlandse Zaken bekend dat tijdens deze tweede massa-legaliseringsoperatie 50 duizend migranten afkomstig uit 113 landen een verblijfsvergunning kregen. Volgens de minister is een verblijfsvergunning 3 jaar geldig en wordt deze systematisch verlengd, mits er geen overtredingen zijn begaan.
Om in aanmerking te komen voor legaal verblijf in het land, moesten de migranten aantonen dat ze minstens vijf jaar in Marokko verbleven, twee jaar vast werk hebben of twee jaar met een Marokkaan zijn getrouwd.
Migratie naar Europa neemt af
Sinds 2014 hebben dus 73 duizend migranten een verblijfsvergunning voor Marokko gekregen. Dat lijkt een behoorlijk aantal, maar de Marokkaanse overheid had meer aanvragen verwacht. Vooral bij de eerste regularisatiegolf. ‘Ze rekenden toen op 45 duizend migranten in plaats van 23 duizend. De rest wilde liever naar Europa toe met de hoop om daar een vergunning te krijgen’, aldus Elmadmad.
Doordat de route naar Europa via Italië potdicht zit, hebben migranten de ‘Spaanse route’ herontdekt. Niet langer Italië of Griekenland, maar Spanje is dit jaar met ruim 49 duizend gearriveerde migranten de belangrijkste plek van aankomst, zo blijkt uit cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).
De totale migratie naar Europa neemt de laatste jaren fors af. Ruim 100 duizend migranten hebben in 2018 de oversteek over de Middellandse Zee naar Europa gemaakt. Dat is ruim 54 duizend mensen minder dan in dezelfde periode vorig jaar en ruim 237 duizend minder dan twee jaar geleden.
Vanaf Marokko vertrokken in november 140 migranten per dag met bootjes naar Europa, blijkt uit de cijfers van IOM. Dit jaar zijn naar schatting van het IOM 500 mensen op de reis van Marokko naar Spanje omgekomen.
Elmadmad stelt dat de migranten die in Spanje aankomen slecht een klein deel (18%) van de Afrikaanse migranten zijn, de meeste Afrikanen bewegen zich over het Afrikaanse continent. ‘Sommigen voelen zich thuis in Marokko, omdat de cultuur op die van hen lijkt.’
VN-migratiepactDe afgelopen jaren discussieerden 180 landen onder leiding van de Verenigde Naties over migratie. Het resultaat is een intentieverklaring voor een beter migratiebeleid. Deze moet aangenomen worden tijdens de internationale VN-conferentie op 10 en 11 december in de Marokkaanse stad Marrakesh. De verklaring heeft als uitgangspunt dat migratie van alle tijden is en zal zijn en dat geen enkel land in z'n eentje migratieproblemen kan oplossen en dat internationale samenwerking nodig is. De verklaring is omstreden, ook in Nederland. |
Ze zijn aangewezen op de straathandel en bedelarij
Dat doet weinig af aan de overlevingsstrijd die veel Afrikanen dagelijks in Marokko moeten voeren. Ze zijn aangewezen op de straathandel en bedelarij. Ondanks dat de wetgeving hen nu bescherming biedt, is de praktijk volgens Elmadmad dan ook minder rooskleurig. ‘Ik zie bijvoorbeeld geregeld Nigeriaanse meisjes op straat met een baby op de arm. Met name meisjes en vrouwen worden uitgebuit. Ze wonen op straat en worden misbruikt.’
Elmadmad vindt daarom dat de regering meer moet doen om deze vrouwen te helpen. ‘In Marokko bestaan wel initiatieven die vrouwelijke migranten helpen. Maar deze zijn slechts in een paar steden actief en ze hebben vaak weinig geld. Onze overheid moet deze burgerinitiatieven meer gaan ondersteunen.’
Hardere grenzen
Ondanks de twee legalisatiegolven is het grensbeleid van Marokko juist strenger geworden. De laatste beleidslijn – harde grenzen– is volgens deskundigen als Elmadmad ingegeven door Europese druk en de belofte van wederdiensten. Voor de scherpe grenscontroles bij de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla, krijgt Marokko bijvoorbeeld economische hulp van Spanje. En dankzij druk van Spanje op de EU, heeft Europa 140 miljoen euro vrijgemaakt om daarmee Marokko te helpen bij de grenscontrole.
Toch klommen deze zomer op één dag zo’n 600 mensen over het hek van de Spaanse exclave Ceuta. Een dag later al werd een deel van de migranten teruggebracht naar Marokko, waarbij Spanje de ‘bestormingen’ behandelde als verstoring van de openbare orde in plaats van vluchtpogingen.
Steeds meer migranten proberen daarom Spanje te bereiken met de boot. Sinds deze zomer grijpt Marokko ook daar vaker hard in en beschiet de marine soms zelfs de boten die ‘fort Europa’ willen bereiken. In september kwam daarbij een 19-jarig meisje uit de Noord-Marokkaanse stad Tetouan om het leven. De Marokkaanse overheid zegt dat 68 duizend pogingen van immigratie naar Europa tegen te hebben gehouden, van wie 11 duizend van Marokkanen die vooral uit het noorden van het land afkomstig zijn.
Theorie van Darwin
Hoogleraar Elmadmad vergelijkt de samenwerking tussen de EU en Marokko om migranten in Marokko te stoppen met de theorie van Darwin: Marokko is economisch niet sterk genoeg om tegenstand te bieden aan het rijke Europa. De migranten die vervolgens zonder papieren vast komen te zitten in Marokko of met hun leven de oversteek wagen, noemt Elmadmad de ‘damned’ van onze eeuw.
Vanuit een islamitisch perspectief bekritiseert ze de houding van moderne natiestaten jegens nieuwkomers. ‘Volgens de islam mag je niet de deuren dicht doen voor een gast. Maar in onze moderne wereld zijn de natiestaten als een huis: je kunt de mensen binnenlaten die je wilt hebben. Als je ze niet wilt, omdat ze bijvoorbeeld de verkeerde kleur of godsdienst hebben, dan doe je de deuren gewoon dicht. Dit gebeurt op dit moment overal ter wereld, maar met name in de rijke landen.’
Werk
Alhoewel landen steeds meer hun deuren dicht doen, ziet de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR dat Marokko de laatste jaren juist stappen zet om vluchtelingen beter te beschermen. Tijdens een bezoek aan het land in 2017 stelde de UNHCR dat ‘ondanks dat Marokko een doorgangsland blijft voor vluchtelingen en migranten, het ook steeds meer een land van aankomst wordt’.
Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie kan dat een positieve prikkel zijn voor Marokko, waar 9 procent van de inwoners werkloos is: ‘Vluchtelingen kunnen werkgelegenheid creëren doordat ze nieuwe bedrijfjes, zoals winkels of restaurants, opzetten waar ze Marokkanen in dienst kunnen nemen.’
Joline Verloove is senior communicatieadviseur en projectleider bij Movisie en houdt zich bezig met vraagstukken rondom vluchtelingen, diversiteit en inclusie.
Foto: Chris Ford (Flickr Creative Commons)