De peilingen wijzen al enige tijd in dezelfde richting: grote winst voor de PVV en dramatisch verlies voor de PvdA. Het lijkt er op dat we ons kunnen opmaken voor de zoveelste politieke aardverschuiving in de afgelopen twintig jaar. Of is die conclusie te voorbarig?
Immers, in maart 2006 boekten PvdA en VVD bij de gemeenteraadsverkiezingen nog grote overwinningen, om ruim een half jaar later, bij de algemene verkiezingen, hun winst weer in te moeten leveren ten gunste van SP en PVV. En wat te denken van de campagne voor de algemene verkiezingen van 2012, toen de SP af leek te steven op de koppositie in de vaderlandse politiek om uiteindelijk anoniem in het peloton te finishen?
Partijen zijn hun vaste aanhang kwijt
De Amerikaanse politicoloog Michael Laver heeft aangetoond dat er in korte tijd veel kan veranderen in de kiezersvoorkeur. Er is minder vaste binding van kiezers aan partijen. Maar dat roept de vraag op waardoor kiezers zich dan wel laten leiden bij het maken van hun politieke keuzes.
Het antwoord moet gezocht worden in het gezamenlijke effect van nieuwsgolven in de media (Nederland Vijfstromenland, 2007) en stemmenwijzers. En dat zal in maart bij de aanstaande verkiezingen niet veel anders zijn, is mijn voorspelling.
Bepalende thema’s: migratie en onveiligheid
De meeste mensen komen via de media in aanraking met de politiek. Door verhalen in de media vormt de kiezer zich een beeld over het politieke toneel en zijn spelers. Het is gunstig voor een politieke partij als er veel nieuws is over een onderwerp waar zij gewoontegetrouw mee wordt geassocieerd.
De VVD heeft er dus baat als de media veel berichten over lagere belastingen en gezonde overheidsfinanciën, het CDA bij aandacht voor normen en waarden, de PvdA en de SP bij nieuws over sociale zekerheid en D66 is blij met berichten over bestuurlijke vernieuwing en onderwijs.
Uit een steekproef die we tussen kerst en nieuwjaar van 2016 hebben gehouden, blijkt dat de aanstaande algemene verkiezingen vooral zullen draaien over - in volgorde van belangrijkheid – migratie, de vrijheid van meningsuiting/discriminatie, onveiligheid, referenda en de Europese Unie.
Het zijn voor een groot deel andere thema’s dan die waar de traditionele middenpartijen als PvdA, CDA, VVD en D66 zich van oudsher mee profileren. Ze hebben dan ook grote moeite om hun standpunten over deze actuele sociale vraagstukken te bepalen en over het voetlicht te krijgen. Van die worsteling profiteert vooral de PVV.
Dat is overigens voor een groot deel de persoonlijke verdienste van PVV-voorman Geert Wilders die meer dan enig andere vaderlandse politicus begrijpt dat een boodschap gemakkelijk te onthouden moet zijn en een onverbiddelijke logica dient te hebben. Er is geen probleem of hij weet het, op vaak onnavolgbare wijze, tot de islam te herleiden.
De invloed van de stemwijzers
Nieuws doet ertoe, het beïnvloedt op directe en indirecte wijze waarop de kiezers naar partijen en hun voormannen kijken. Die indirecte invloed doet zich met name gelden bij de twee stemwijzers die ons land rijk is, De Stemwijzer en Kieskompas.
De kiezer die, mede door de mediaberichtgeving, is gaan twijfelen en niet meer weet op welke partij hij zijn stem wil uitbrengen, surft steeds vaker naar internet om een stemwijzer te raadplegen. Wat blijkt nu? Wie van een stemwijzer het advies krijgt om op een bepaalde partij te stemmen, gaat meer letten op hoe die partij het in het nieuws doet, wat er uiteindelijk toe kan leiden dat hij zijn stem ook daadwerkelijk op de door de stemwijzer geadviseerde partij uitbrengt. Dat is overigens geen automatisme.
Aandacht voor de inhoud
Uit de meest recente verkiezingen blijkt telkenmale dat het humeur van de kiezer per week kan veranderen. Dat zal naar verwachting op 15 maart niet veel anders zijn. Mijn zorg is dat, als de uiteindelijke verkiezingsuitslag niet meer lijkt dan een trekking van één week, er ondanks de geruststellende woorden van Tom van der Meer onlangs steeds meer twijfel ontstaat over de democratie.
Dat kan alleen omgedraaid worden als de media zich weer concentreren op de weergave van politiek inhoudelijke discussies en minder aandacht hebben voor de vaak kort houdbare resultaten van peilingen en stemwijzers. Er ligt ook een taak voor politieke partijen: laten ze zich om te beginnen met deze verkiezingen vooral weer inhoudelijk gaan profileren ten opzichte van hun opponenten. Ze zijn er evenals de kiezer en de democratie in het algemeen bij gebaat.
Jan Kleinnijenhuis is hoogleraar Communicatiewetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Foto: Sebastiaan ter Burg (Flickr Creative Commons)