Een persconferentie over de coronacrisis, Rutte is aan het woord: ‘de ministeriële commissie crisisbeheersing ...’ De camera schakelt over naar de laaggeletterde Marco: ‘Hier ben ik al ... ik kan het geeneens meer nazeggen.’ Het filmpje komt van EditieNL dat aandacht besteedt aan laaggeletterden tijdens de coronacrisis. Het niet begrijpen van de crisiscommunicatie heeft een groot effect op laaggeletterden: ‘Als vader, als persoon raak je daar hartstikke onzeker over’, zegt Marco.
In Nederland leven 2,5 miljoen laaggeletterden. De coronacrisis maakt hun gebrek aan basisvaardigheden – lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden – zichtbaarder. Sociale wijkteams merken dat hun cliënten de maatregelen niet goed begrijpen. Ook nu de samenleving weer langzaam van het slot gaat, vinden laaggeletterden het lastig om de nieuwe informatie te verwerken en toe te passen. Ze weten door de overvloed aan informatie niet wie of wat ze kunnen vertrouwen.
Coronacrisis maakt laaggeletterdheid een urgenter probleem
Dagelijkse bezigheden als boodschappen doen, zorgen voor stress en onzekerheid als je de maatregelen van de winkel niet goed kan lezen. Ontmoetingsplekken zoals de bibliotheek of het taalhuis zijn tijdelijk gesloten, cursussen worden afgelast of alleen digitaal gegeven. Door de opgelegde inperking van sociale contacten hebben laaggeletterden minder steun vanuit hun eigen netwerk, terwijl dat voor hen juist zo belangrijk is om zich te kunnen redden in de maatschappij.
Hierdoor voelen laaggeletterden een urgentie om hun basisvaardigheden te verbeteren, die er vóór de crisis nog niet was. Digitale vaardigheden zijn vrijwel onontbeerlijk om contact te houden met familie en vrienden. Basisvaardigheden in brede zin zijn nodig om de overheidsmaatregelen te begrijpen en om de kinderen thuis les te kunnen geven. Sommigen zijn plots werkloos en moeten solliciteren of een uitkering aanvragen. Bij al deze zaken zijn laaggeletterden meer dan hiervoor aangewezen op hun zelfredzaamheid.
De persona’s hebben één ding gemeen
Onderzoek van Lost Lemon laat zien dat laaggeletterden een diverse doelgroep vormen (Lost Lemon, 2019; Lost Lemon & Muzus, 2018). Middels doelgroepdifferentiatie deelden we hen op in persona’s – archetypen – met verschillende behoeften en motivaties om met basisvaardigheden aan de slag te gaan. Bijna alle persona’s hebben één ding gemeen: ze zullen niet snel zelf op zoek gaan naar taalles.
Professionals hebben er vaak moeite mee om (vooral Nederlandstalige) laaggeletterden te signaleren omdat zij hun gebrek aan basisvaardigheden goed weten te verbergen. Daar komt bij dat alleen doorverwijzen naar taalaanbod vaak niet genoeg is; de stap is groot en laaggeletterden haken af wanneer ze het nut van de lessen niet inzien.
Aansluiten bij de behoeften van de laaggeletterde
Wat beter werkt is aanbod dat aansluit op de problemen waar laaggeletterden tegenaan lopen in hun dagelijks leven. Door de coronacrisis nemen deze problemen toe; hier liggen kansen voor professionals. Zij kunnen laaggeletterden op verschillende manieren motiveren met een (camouflage)aanbod dat op hun persoonlijke behoeften aansluit. We geven hieronder met behulp van persona’s twee voorbeelden, uit de NT1-groep (degenen met Nederlands als eerste taal) en de NT2-groep (voor wie Nederlands de tweede taal is).
Ongedwongen Buurtbetrokkene helpt graag
Voor de Ongedwongen Buurtbetrokkene (NT2) is sociaal contact heel belangrijk. Dat is nu met het coronavirus ingewikkeld. Tegelijkertijd heeft hij of zij veel praktische vragen, bijvoorbeeld over thuis lesgeven of over wat te doen als een gezinslid ziek wordt. Deze persona leert graag van anderen en helpt anderen zelf ook graag op weg.
Voorbeelden om de Ongedwongen Buurtbetrokkene nu te bereiken zijn een (online) cursus thuisonderwijs geven of een lokale activiteit om buurtbewoners te helpen, zoals maaltijden koken voor buurtbewoners of mondkapjes maken in het lokale buurtcentrum. Deze initiatieven stimuleren om op een indirecte manier met basisvaardigheden aan de slag te gaan.
Schuchtere Zelfontplooier vraagt zich af hoe hij erop vooruitgaat
De Schuchtere Zelfontplooier heeft zijn of haar leven meestal goed op de rit. Hij heeft niet veel last van z’n gebrek aan basisvaardigheden. Als het nodig is kan hij terugvallen op familie of vrienden. Maar zijn wereld is nu nog kleiner geworden. Dit is een motivatie om een eerste stap te zetten. De huidige situatie stelt deze persona echter ook gerust. Hij is zeker niet de enige met dit probleem; iedereen is momenteel uit z’n comfortzone. De Schuchtere Zelfontplooier moet dan ook de meerwaarde inzien van het aanbod: hoe ga ik erop vooruit en hoe past het in mijn leven?
Hij heeft baat bij praktische lessen die aansluiten op dagelijkse bezigheden die hem in kleine stappen vooruithelpen en zelfvertrouwen geven. Bijvoorbeeld een werkgever die een cursus digitale vaardigheden aanbiedt onder werktijd.
Nu kansen grijpen voor na de coronacrisis
Hoe kunnen de verscheidene groepen laaggeletterden gestimuleerd blijven als de directe urgentie straks vervalt? De overgang naar een vrijere samenleving is al in zicht; zo zijn bibliotheken inmiddels weer beperkt open. Laaggeletterden zullen ook deze aanpassingen goed willen begrijpen.
Professionals kunnen nu kansen grijpen door snel te schakelen en bijvoorbeeld online of anderhalve-meter-proof aanbod te creëren. Door juist nu te handelen, kunnen laaggeletterden gemotiveerd worden het eerste stapje te zetten. Belangrijk is dat het aanbod past bij het momentum en aansluit op de behoeften van de verschillende persona’s.
Laaggeletterden zullen door dit eerste stapje gemotiveerd raken om ook na de crisis aan de slag te gaan met basisvaardigheden. Ze merken immers dat ze kunnen leren en dat de opgedane kennis een positieve invloed heeft op hun leven. De kunst is om te ontdekken waar zij in het dagelijks leven tegenaan lopen en dit te koppelen aan het juiste aanbod. Dit vergt een goede timing en kennis over deze diverse doelgroep.
Nienke Verkooijen en Jenny Wildenbos zijn onderzoekers bij Lost Lemon. Lees hier meer over laaggeletterdheid en corona.
Foto: Incase (Flickr Creative Commons)