In de gezondheidszorg wordt zwaar ingezet op de permanente toevoer van nieuwe inzichten door middel van gespecialiseerde kennisinstituten, bestaan er leerwerkplaatsen in de vorm van universitair medische centra, en kent het financieringsmodel in de zorg allerlei impulsen voor innovatie.
Ook de buitenwereld helpt mee bij de bevordering van een innovatieve cultuur. Waar in het onderwijs ouders vaak op de rem staan bij ontwikkelingen, kan het patiëntenorganisaties in de regel niet snel genoeg gaan.
Het onderwijs is nooit primair getrokken door professionals
De wortels van deze ontwikkeling gaan lang terug. Belangrijk is in ieder geval dat het onderwijs, in tegenstelling tot de gezondheidszorg, nooit primair getrokken is door professionals: het waren gegoede burgers en de overheid die zich beijverden voor een onderwijssysteem – professionals hebben in het onderwijs nooit een doorslaggevende rol gespeeld.
Innovatie zou aangejaagd kunnen worden door partijen van buiten, maar die hebben altijd maar een beperkte rol gehad. Slechts in een deel van het onderwijs is sprake van een serieuze oriëntatie op de externe (beroeps-)praktijk, en zelfs dan staan werkgevers op betrekkelijk grote afstand.
Politiek hield zich lang afzijdig van onderwijs
De politiek heeft zich ook lang afzijdig gehouden van (de inhoud van) het onderwijs. De pacificatie tussen de zuilen, maar ook de behoefte om onderwijs vooral te laten functioneren als emancipatiemachine maakten lang dat onderwijsinhoud geen onderwerp was van politieke meningsvorming. En toen de overheid in de jaren zeventig van de vorige eeuw zich wel nadrukkelijker met onderwijs bezig ging houden, liep dat, zo is het algemene gevoel, uit op een serie mislukkingen. Het resultaat, zoals verwoord in het rapport van de commissie Dijsselbloem, is dat overheidsbemoeienis met onderwijs nog steeds een taboe is.
Al deze ontwikkelingen hebben het Nederlandse onderwijsbestel op achterstand gezet ten opzichte van het buitenland, waar de afgelopen decennia juist fors is geïnvesteerd in goed onderwijs.
Een Grote Onderwijshervorming heeft geen zin
Hoe van het onderwijs weer een goed lerend systeem te maken? Het heeft geen zin om wederom een Grote Onderwijshervorming af te kondigen – dat is inhoudelijk niet verdedigbaar en politiek onhaalbaar. Het heeft wel zin om in te zetten op onderwijs als lerend systeem. De vraag is hoe dat moet. Duidelijk is dat twee zaken daarbij een belangrijke rol spelen.
Allereerst is het de vraag hoe de verbinding met de buitenwereld veel nadrukkelijker gemaakt kan worden – die buitenwereld kan niet alleen veel profiteren van het onderwijs, maar kan zelf ook een belangrijke permanente bron van vernieuwing voor het onderwijs vormen. Een goede vormgeving van een intensievere relatie is een belangrijk thema om te verdiepen.
Hoe kan het onderwijs een lerend systeem worden
Ten tweede is het de vraag hoe het onderwijssysteem zo ingericht kan worden dat het ook echt een lerend systeem is. De les uit andere sectoren is dat een geïsoleerde aanpak van een enkel onderdeel niet voldoet. Het heeft ook geen zin om alle heil te verwachten van verhoging van de lerarensalarissen, van een beroepsregister of van meer ict. De opdracht is om alle onderdelen tezamen zo vorm te geven dat ze elkaar wederzijds stimuleren. Hoe dat per sector en over de hele onderwijssector heen vorm moet krijgen, is evenzeer een belangrijk thema om uit te diepen.
Peter van Lieshout is hoogleraar maatschappijwetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Als raadslid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid was hij de hoofdauteur van het rapport ‘Naar een Lerende Economie. Investeren in het verdienvermogen van Nederland’.
Dit volledige versie van dit artikel verscheen op http://www.kwaliteitvanonderwijs.nl/, en is een van de stukken die werden geschreven voor het congres Kwaliteit van Onderwijs op 25 juni.