Rol gemeenteraden ondergraven

De colleges van Burgemeester en Wethouders hebben de leiding overgenomen van de participatietrajecten in gemeenten. Dat gaat ten koste van de representatieve stem van de gemeenteraden én kan leiden tot teleurstelling bij de burgers. Dat kan anders.

Uit ons onderzoek blijkt dat in slechts 15,6 procent van de gemeenten de raad zelf participatietrajecten opzet. In vergelijking met de resultaten van eerder onderzoek (2009) blijkt bovendien dat het aantal gemeenten waarin de raadsleden participatietrajecten achteraf controleren met ruim 23 procent te zijn gedaald.

Door de dalende betrokkenheid van gemeenteraden bij participatietrajecten neemt de scheiding  tussen representatieve en directe vormen van democratie al maar toe. En daarmee groeit het risico dat een gemeenteraad niet langer de mening van de burger vertegenwoordigt. Voeg dat bij de tendens dat het college van B&W de bevolking steeds vaker rechtstreeks raadpleegt en het is duidelijk dat de rol van de gemeenteraad sterk aan belang inboet.

Hoe voorkom je teleurstelling bij burgers?

Een grotere scheiding tussen de vertegenwoordigende en directe democratie is onwenselijk, omdat dit kan resulteren in een teleurstellend einde van een participatietraject. Wanneer de gemeenteraad niet betrokken wordt bij een participatietraject, is de kans groter dat ze later anders stemt dan de burgers in dat traject hebben aangegeven. Dit kan resulteren in teleurgestelde burgers: ze zullen zich afvragen waarom zij tijd en moeite hebben gestoken in het participatietraject. Betrokkenheid van de raad bij participatietrajecten is in dit opzicht van groot belang.

Wil een participatietraject kans van slagen hebben dan is behalve de betrokkenheid van de gemeenteraad ook het engagement van de burger noodzakelijk. Dat laatste is echter niet vanzelfsprekend. Burgers willen wel invloed uitoefenen, maar daarvoor moeten wel de juiste voorwaarden worden geschapen. Effectief invloed uitoefenen is alleen mogelijk als de burger weet waar, wanneer, wie en hoe. Hierover moeten burgers goed worden geïnformeerd, evenals over de inhoud van het specifieke participatietraject.

Daarnaast zou het goed zijn om burgers beter te informeren over de werking van het gemeentelijke besluitvormingsproces. Investeren in kennis over de lokale politiek is essentieel om mensen actief deel te laten nemen aan een participatietraject. Investeren in kennis is ook essentieel voor de toekomst van de raad. Het prikkelt burgers om actief te worden en zich eventueel kandidaat te stellen voor de raad.

Het belang van een participatienota

Voor de betrokkenheid van burgers, maar zeker ook voor die van de gemeenteraad en het college, is het van belang om een uitgewerkt participatiebeleid te hebben. Het opstellen van een nota ter zake vormt geen garantie, maar biedt wel een goede basis voor het opzetten van actief beleid met betrokkenheid van de drie genoemde groepen. Het biedt duidelijkheid over de mogelijkheden en de kaders van burgerparticipatie. Uit ons onderzoek blijkt dat 50,4 procent van de gemeenten inmiddels een participatienota heeft. Dit is een lichte stijging ten opzichte van 2009, toen lag het percentage op 45.

Het opstellen van een participatienota is een mogelijkheid voor gemeenten om een integraal plan voor burgerparticipatie op te stellen. Dit plan moet zowel de rol van de raad beschrijven, als die van het college en de burgers. Daarnaast zou de nota aandacht moeten besteden aan hoe burgers gestimuleerd kunnen worden om te participeren in de lokale politiek. De betrokkenheid van elk van deze groepen is tenslotte essentieel voor het slagen van burgerparticipatie.

Anna Domingo en Britt Peeters zijn de opstellers van het rapport ‘Burgerparticipatie in de lokale politiek’. Beide auteurs zijn werkzaam bij ProDemos – Huis voor democratie en rechtsstaat. Het rapport ‘Burgerparticipatie in de Lokale Politiek. Een inventarisatie van gemeentelijk beleid en activiteiten op het gebied van burgerparticipatie (2012)’ is te vinden op de website van ProDemos, via: http://www.prodemos.nl/Kenniscentrum/Onderzoek/Eigen-onderzoek.