Wethouders en raadsleden worden bedreigd, er waren de afgelopen vier jaar meer afsplitsingen dan ooit tevoren, nog nooit traden zo veel wethouders tussentijds af en werden lokale politieke geschillen snoeihard, in de publiciteit, uitgevochten. Het komt het vertrouwen in de lokale politiek allemaal niet ten goede.
Toenemende afkeer van ‘Haags gedoe’
De gemeente staat als bestuurslaag het dichtst bij de burgers. Toch is de opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen vrijwel overal stukken lager dan bij landelijke verkiezingen. Kennelijk denken kiezers ondanks de lokale nabijheid dat een landelijke stem belangrijker is dan stemmen voor de gemeenteraad. Het is telkens moeilijker om kandidaten voor de gemeenteraad te vinden. Alle partijen azen op de voorzitter van de grootste voetbalclub, de directeur van de basisschool of de lokale ‘bekende Nederlander’. Het liefst boven aan de lijst, of anders als lijstduwer.
Landelijke partijen kunnen in de verkiezingscampagne meedrijven op het succes van de politieke familie in Den Haag. Lokale partijen daarentegen moeten het geheel hebben van lokale issues en de toenemende afkeer van ‘Haags gedoe’. Maar dan moet je dat natuurlijk niet gaan imiteren.
Wanneer je je niet kunt onderscheiden op inhoud, staat de persoonlijke aanval nog altijd open
Na de verkiezingen blijkt het lastig voor partijen om zich van elkaar te onderscheiden. Want hoe kleiner de gemeente, hoe kleiner de politieke verschillen. Niemand is tegen de reconstructie van het centrum of tegen het afsluiten van de drukke doorgaande weg. Niemand wil bezuinigen op lokale uitkeringen en subsidies, want daar raak je de kiezer rechtstreeks mee. En de lasten van burgers mogen ook niet stijgen, want dan kom je als gemeente hoog op de verkeerde lijstjes en dat is geen punt waarmee je scoort.
Elkaar het licht in de ogen niet gunnen
Wanneer je je als politieke partij niet kunt onderscheiden op inhoud, staat de persoonlijke aanval nog altijd open. En dan gaat het mis. In plaats van eenheid en verbondenheid uitstralen − omdat we allemaal voor hetzelfde belang van onze burgers staan – probeert iedereen zich van elkaar te onderscheiden.
Het gevolg? Verharding, grote woorden, versnipperingen, afsplitsingen, overstappen van de ene naar de andere partij, elkaar het licht in de ogen niet gunnen en het uitvergroten van nauwelijks bestaande verschillen. Kortom: de Tweede Kamer in het klein.
Coalities sluiten zich als een oester en de oppositie kan roepen wat ze wil, maar krijgt steevast geen gehoor.
Ondermijning van voortbestaan kleinere gemeenten
We dreigen met het lokale bestuur een gevaarlijke weg in te slaan. Want het bestuurlijk geruzie, de veelheid aan afgetreden wethouders en het wegduiken voor onvermijdelijke besluiten die de inwoners in hun portemonnee raken, ondermijnt het voortbestaan van met name kleinere gemeenten. Klein zijn en klein blijven, is niet gratis. Reguliere vacatures met een vaste aanstelling zijn moeilijker in te vullen, met als gevolg dure inhuur. Voor tijdelijke eenmalige projecten ben je aangewezen op gespecialiseerde kennisbureaus; kassa.
Samenwerken en bereid zijn om mee te betalen aan de aanleg van een randweg ten bate van vooral de inwoners van de buurgemeenten, is tegenwoordig not done. En geld reserveren voor het riool en wegenonderhoud, is iets waarvoor je bij kiezers geen handen op elkaar krijgt.
We gaan geen ‘Tweede Kamertje’ spelen
Het signaleren van bedreigingen en gevaren, zoals het slinkend vertrouwen in de lokale politiek, is eenvoudiger dan het presenteren van een oplossing, vooral omdat er niet één oplossing is. Wat helpt, zijn bestuurders die niet gaan voor de wekelijkse populariteitsprijs en ‘nee’ durven te zeggen met het oog op de lange termijn. Mijn ervaring is dat inwoners voor het overgrote deel buitengewoon verstandige mensen zijn die heel goed begrijpen dat de toekomst verder weg ligt dan de waan van de dag.
Ik wens iedereen een raad en een college die vooruit durven te kijken onder het motto: we gaan geen ‘Tweede Kamertje’ spelen. Dat zal het vertrouwen in de lokale democratie zeker goed doen.
Jan Boelhouwer is waarnemend burgemeester in Waalre.