INTERVIEW — Virusscepticus Kees van der Pijl: ‘Tot voor kort was ik heel goedgelovig’

Als we aan komen fietsen zien we Kees van der Pijl (1947) vanuit zijn huiskamer door het kapotte raam naar buiten kijken. We zwaaien, hij wuift terug. Het raam is de vorige nacht en de nacht ervoor bekogeld met een stuk stoeptegel. Wordt dit het ‘nieuwe normaal’? vraagt hij zich op twitter af.

Het lijkt alles te maken te hebben met zijn uitgesproken kritiek op de ‘overdreven’ manier waarop Nederland en andere landen op de epidemie reageren. Een paar dagen eerder is de krant Gezond Verstand verschenen van geestverwant Karel van Wolferen en Van der Pijl, hoewel zelf geen redacteur, prijst die aan op zijn twitteraccount: ‘Het tweede nummer is nog beter dan no 1, echt een "must". Geen wonder dat de "virologen" en D66 het willen onderdrukken!’

Wanneer wij zijn werkdomein betreden en een van ons zijn ellenboog naar hem uitsteekt, reageert Van der Pijl met ‘Zeg, doe even normaal, heb je soms te veel tv gekeken?’ Wanneer we plaats hebben genomen verzucht hij naar aanleiding van de stenen door zijn raam: ‘Dit heb ik zelfs in mijn CPN-tijd niet meegemaakt’. En dat wil wat zeggen, want de Communistische Partij Nederland was in de naoorlogse decennia de paria van de Nederlandse politiek. Van der Pijl was in de jaren zeventig en tachtig actief voor die partij, naast zijn baan als docent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. In 2000 verhuisde hij naar Engeland, waar hij hoogleraar internationale betrekkingen werd aan de universiteit van Sussex. Sinds acht jaar is hij met pensioen, maar intellectueel uiterst actief en een graag geziene gast van Café Weltschmertz. We snappen niet, zeggen we, hoe hij tot zijn afwijkende opvatting over de ernst van het virus is gekomen en vragen hem de ontwikkeling van zijn denken te schetsen.

Het begon met de MH17, vertelt hij. Toen hij daar in 2017 een boek over schreef – ‘in Nederland doodgezwegen maar inmiddels in vier talen beschikbaar’ – ontdekte hij een weergave van de gebeurtenissen die was ingegeven door een anti-Poetin-klimaat. ‘Ik ben van mezelf heel goedgelovig, en heb altijd aangenomen dat als onze regering een verkeerde voorstelling van zaken gaf, dat uit schijterigheid was, of uit onkunde. Maar bij de MH17 heb ik moeten vaststellen: er wordt keihard gelogen, totaal onaanvaardbaar.’

De tweede cruciale gebeurtenis was toen hij een paar jaar geleden in een tweet suggereerde dat Israël achter de aanslag op de Twin Towers zat. ‘Dat leidde tot grote commotie in het pro-Israël-kamp. En daar hoort tegenwoordig ook de universiteit van Sussex bij, want die kunnen hun salarissen betalen dankzij zionistische krachten. Dat klinkt wat conspiratief maar die donateurs staan allemaal gebeiteld in de muur bij de ontvangsthal. Tactisch gezien had ik er goed aan gedaan om een vraagteken te zetten achter mijn tweet, maar dat had ik niet gedaan. Omdat ze me wilden dwingen mijn opvatting terug te nemen, heb ik mijn emeritus-status als hoogleraar ingeleverd.’ Sindsdien verdiepte hij zich nog verder in deze kwestie en werd hij gesterkt in het idee dat de ‘19 Arabieren een front waren voor Israël’. De Patriotwet, waarmee in de VS democratische rechten aan kant werden geschoven, zag hij als een bevestiging van zijn gelijk.

De MH17, 9/11 en de Patriot Act – bij elkaar zorgde dat ervoor dat Van der Pijls zintuigen, zoals hij zegt ‘op scherp stonden’ toen die epidemie begon. ‘Je herkent bepaalde symptomen. De media bijvoorbeeld die meteen in het gelid springen, en een verkeerde voorstelling van zaken geven. En net als met terreurdreigingen, die codes rood en oranje. Dus ik ben vanaf het begin sceptisch geweest. Zeker omdat de aantasting van de grondrechten ongekend is, niet eens te vergelijken met anti-terreurwetgeving.’

De gevaren van het virus worden volgens Van der Pijl zwaar overdreven. ‘Corona staat op de A-lijst van de WHO samen met ebola, de pest en pokken, epidemieën met een veel groter bereik en hoger sterftecijfer. Zelfs met dubbeltelling en overregistratie is het sterftecijfer van Covid-19 vergelijkbaar met een griepepidemie zoals we die in 2018 hebben gehad.’

Lopen de ziekenhuisbedden en de ic’s dan niet vol?

‘Jawel, maar we hebben onze ziekenhuisbedden de afgelopen jaren radicaal teruggebracht van 40.000 naar 12.000. En zorgmedewerkers moeten tien dagen naar huis om te wachten op de uitslag van hun test. Dat leidt tot een geweldige onderbezetting. Zelfs Ernst Kuipers heeft erop gewezen dat Nordrhein-Westfalen in Duitsland met evenveel inwoners als Nederland vijf keer zoveel ic-bedden heeft.’

Voor de goede orde, Van der Pijl denkt niet dat corona moedwillig is ingezet om de wereld te ontregelen. Hij vindt het wel aannemelijk dat het virus in een laboratorium is gekweekt en per ongeluk is ontsnapt, maar ‘niemand wil zo’n onoverzichtelijke situatie, dat doe je niet bewust’.

Maar dat de elites nu profiteren van de situatie is voor hem zonneklaar. Hij verwijst naar de ideeënleer van de Amsterdamse School van de Universiteit van Amsterdam waar hij in de jaren ’90 met collega’s als Henk Overbeek en Bastiaan van Apeldoorn internationale kapitaal- en klasse-ontwikkelingen bestudeerde. De oud-hoogleraar internationale betrekkingen trakteert ons op een kort college wereldpolitiek: ‘Ons idee was altijd dat de uitoefening van de macht in ons type maatschappij verloopt via globale beheersconcepten. Er is een ongeschreven programma van losse elementen, een bepaald type buitenlandse politiek – na 1945 de koude oorlog, een type economische politiek – het keynesianisme – en die hangen samen. Op een gegeven moment loopt dat model op z’n eind, werkt het niet meer en wordt het vervangen door een nieuw beheersconcept, wat ook weer een jaar of dertig doorsukkelt.’ Vanaf de jaren zeventig ging het mis en daalde de winstvoet van de grote bedrijven en werd er vanuit economische noodzaak een nieuw beheersconcept ingevoerd: het neoliberalisme. ‘Het denken van Hayek, Friedman, met hun manier van kijken vanuit het micro-economisch perspectief van het bedrijf: alles draait winst, om de markt, om onzekerheid. Het idee dat je macro-economisch probeert de conjunctuur te sturen, verdween.’

In 2008 ging het opnieuw mis. De overheden sprongen nu in de bres voor de banken en kochten massaal schulden op. Maar het was uitstel van executie, en het wachten was op de volgende crisis. Het boek waar Van der Pijl veel van zijn actuele inzichten aan ontleent, is van de Franse microbioloog Patrick Zylberman: Tempêtes microbiennes. Essai sur la politique de sécurité sanitaire dans le monde transatlantique. Hij pakt het uit zijn boekenkast. ‘Het komt uit 2013 en je staat versteld als je het leest. Hoe kan hij beschrijven wat er nu gebeurt? Zylberman onderzoekt de sociaalpsychologische gevolgen van de lockdown in China en Canada tijdens de eerste SARS-epidemie van 2003. Zijn conclusie: de mensen lijden wel onder een lockdown maar tegelijk reageren ze erop met patriotisme, met extreme burgerzin. We zien dat er gehuild wordt, de economie lijdt schade, maar we ondergaan de beperkende maatregelen voor de goede zaak.’

Het zijn ideeën van disciplinering die al lang leefden in de elite-netwerken die Van der Pijl al zijn hele leven bestudeert, zegt hij: de Bilderberg-conferentie, Councel on Foreign Relations, The Atlantic Council. ‘Daarnaast is er het beroemde Rockefeller Report van 2010. Daarin wordt een scenario beschreven, waar veel samenzweringsdenkers inspiratie uit putten. Ook daarvoor geldt dat je niet gelooft dat het uit 2010 komt. Volgens dit scenario is het mogelijk de mens in een dwangbuis te steken waarbij het zeker 15 jaar duurt voordat hij in opstand komt. Er wordt in het rapport uitgelegd dat dit gebeurt na een epidemie die een pandemie wordt.’

Van der Pijl grijpt terug op de theorie van de beheersconcepties. ‘En dit keer heeft men een heel nieuw beheersconcept willen ontwerpen en doorvoeren. Dus niet zoals bij eerdere herstructureringen, organisch voortkomend uit de sociale krachtsverhoudingen, maar van bovenaf. De urgentie is dat men bang is voor de bevolking.’

Maar waarom zou dat scenario in gang gezet moeten worden? Er dreigde toch geen opstand in het Westen? En de chaos is nu vele malen groter dan een jaar geleden.

‘Het is duidelijk dat er voor 2 miljard mensen geen plek meer is in de economie. Het meeste werk zal gedaan worden door robots, dus aan de top bestaat er angst voor die 2 miljard mensen die overbodig worden en op drift zullen raken. Brzezinski (voormalig politicus en eminence grise van de Amerikaanse geostrategen, red) schetst in zijn laatste boek een nieuw 1848 (toen in verschillende Europese landen revoluties plaatsvonden, red). Hij noemt de Arabische lente en de omwentelingen in Oost-Europa, en daar zijn dan nog bijgekomen de gele hesjes, de pensioenopstand, de opstand in Chili, in India… De samenhang is complex, ik worstel daar voor mijn nieuwe boek ook nog mee. Er is ook niet een doctor Evil. Er komen een heleboel plannen samen, en daarom zal het ook mislukken, en in nog grotere chaos eindigen. Je vraagt je af waarom politici dit niet zien. Maar ik heb mijn vertrouwen in de politiek verloren, men is niet in staat de heersende ideeën te bekritiseren.’

Dat verbaast, iemand met een marxistische achtergrond als jij zal toch altijd kritisch zijn geweest over regerende politici?

‘Niet zoals nu. Van Agt en den Uyl waren toch redelijk competente politici. Maar nu Rutte en De Jonge dit allemaal laten gebeuren, en de vraag wie dit allemaal gaat betalen volledig ontwijken... Twintig procent van het nationaal inkomen is uitgegeven aan tijdelijke steunmaatregelen die geen enkele structurele betekenis hebben. Als je de horeca sluit en je geeft ze allemaal een maand inkomen cadeau, dan doe je niks, dat geld is gewoon weg.’

Dit kunnen we nog volgen, maar hoe kom je er dan toe om zo’n krant als Gezond Verstand aan te prijzen? Dat is toch moeilijk serieus te nemen?

‘Wat ik weet over de epidemie komt niet uit dat blad. Ik ben er solidair mee, met Karel van Wolferen (de hoofdredacteur, red.), die wat mij betreft echt een reus is van internationaal formaat zoals ik er in mijn leven weinig ben tegengekomen.’

Degenen die jou op Twitter bijvallen lijken ons ook geen mensen met wie jij een ander Nederland zou willen opbouwen. Je lijkt op het verkeerde feestje te zijn beland.

‘Ik kan me die kritiek wel voorstellen. Maar in mijn allereerste boek in 1978 parafraseerde ik Lenin al, die zegt: voor een revolutie worden geen toegangskaartjes verkocht. Ik heb genoeg politieke ervaring om te weten dat als de massa zelf moet bedenken waar de schoen wringt, het dan moeilijk wordt. Kijk, de arbeiders in de jaren dertig wisten dat de crisis de schuld van het kapitaal was, nu denken mensen dat de crisis de schuld is van pedo’s en satanisten. Maar in de jaren dertig waren er machtige linkse bewegingen, met tijdschriften en propaganda. En nu hebben we helaas Lilian Marijnissen die zich sterk maakt voor meer testen en daar bereik je alleen maar mee dat er meer zogenaamde besmettingen worden geregistreerd. Links laat dus de mensenmassa in de steek. Ondertussen zie je dat de overgrote meerderheid van de mensen in een staat van psychose is gebracht door angst voor het virus.’

Vind je dat echt? Dat merken wij toch niet op straat.

‘Ik wel. In de supermarkt word je zonder muilkorf vreemd aangekeken. Kijk, dat ingegooide raam is natuurlijk vervelend, maar waar ik het meest van wakker lig is: ik moet morgen naar de bakker, hoe gaan we dat aanpakken?’

Echt waar?

‘Ja echt waar. Er zijn al diverse winkels waar ik weggestuurd ben.’

En dan denk je niet, ach, het is maar iets kleins, zo’n mondkapje…

‘Nee, want ik ben een vrije burger en ik heb het recht als oude man… Die spoedwet is er nog niet door maar voor dat geval hebben we hier thuis nu twee uiennetjes liggen, waardoor je gewoon vrij kunt ademen. Anders kun je bacteriële longontsteking krijgen…’

Dat staat ook in Gezond Verstand, maar dit soort verhalen zijn toch onzin? Zou het niet goed zijn om eens rond te kijken in een ziekenhuis? Om te zien of er nu echt geen sprake is van een dreigende situatie?

‘Er is op dit moment een griepgolf en die wordt nu geteld als covid. Het wonderlijke is dat de griep is verdwenen uit de statistieken. Daarvoor hoef ik niet naar een ziekenhuis. Wat moet ik daar doen?’

Het helpt misschien om na te denken over wat er aan de hand is. Je zit in een ontkenningsmodus, die voor ons schokkend is.

‘Dat spijt me. Maar ik kan niet anders. Straks zal blijken dat 60 procent van de mensen Covid heeft maar die merken dat verder niet. Ik neem vitamine D3, zink, vitamine C en mijn vrouw en ik trainen veel. En jullie zien er ook zo gezond uit dat jullie niet zo snel op de ic zullen komen. We worden werkelijk voorgelogen.’

Het is toch onvoorstelbaar dat de meerderheid van de medici collectief in dienst zou staan van een leugen?

‘Nee zo werkt het natuurlijk niet. Ze liegen niet, maar ze hebben een enorme angst voor reputatieschade. En de meeste artsen kunnen goed diagnosticeren maar niet analyseren. Maar de leugen zit ‘em in de media. Moeten we niet meenemen dat alle kranten in handen zijn van twee Belgische concerns? Op hoofdkwesties houden zij zich aan het voorgeschreven verhaal. Je kan daar als journalist echt niet terecht als je ontdekt dat er iets anders aan de hand is.’

Wat is jouw intellectuele biotoop? Je leest veel, Le Monde Diplomatique, internationale websites. Volg je ook Nederlandse media?

‘Ik kijk af en toe op de NOS-site. We hebben het Parool een tijdje gehad. Maar ik kan daar niet tegen. Het zijn eigenlijk alleen maar opiniestukken.’

Maar waarom die medische oordelen, als leek begeef je je daarmee toch op glad ijs?

‘Ik zou natuurlijk graag, om mijn marktwaarde, wat die ook is, op peil te houden zeggen dat ik alleen wil praten over dingen waar ik vijftig jaar ervaring mee heb. Maar als ik zie dat mijn dochter huilt, mijn vrouw in een halve depressie is beland en mijn kleinkinderen huilen omdat ze niet naar school mogen, dan is het mijn plicht om te spreken. En om dan maar het risico te lopen om mensen als jullie kwijt te raken. Ik heb me dan kennelijk nog niet genoeg verdiept in de zaak om overtuigend te zijn. Maar ik mag het niet laten liggen want dat is precies wat mijn collega’s doen die nog op de universiteit werken. De andere kant opkijken, daar komt dat conformisme vandaan.’

 Marcel Ham is hoofdredacteur van www.socialevraagstukken.nl, Hans van Heijningen is gepromoveerd socioloog.

Foto uit: The Russian Revolution at 100 (van Geopolitical Economy - Youtube.com)